Αράδενα ή Αράδαινα μικρό αλλά γραφικό χωριό μετά την Ανώπολη.
Είναι κτισμένη στα ερείπια της αρχαίας πόλης Αραδήν η οποία είχε δικό της νόμισμα.
Το 183 π.X. η Αράδαινα είχε υπογράψει συνθήκη φιλίας με τον Ευμένη βασιλιά της Περγάμου Μικράς Ασίας.
Τους δε πρώτους αιώνες μετά Xριστό ήταν έδρα εκκλησιαστικής Επισκοπής.
Στην είσοδο του χωριού κατασκευάσθηκε το 1985 η γέφυρα της Αράδαινας όπως ακούγεται,
με χρήματα της οικογένειας Βαρδινογιάννη. H μεταλλική γέφυρα ενώνει τις πλευρές ενός μεγάλου φαραγγιού και από την
μέση της οι νέοι κάνουν jumping στα 138 μέτρα βάθους του φαραγγιού.
Οι λίγες αλλά ηρωικές οικογένειες του χωριού έδιναν πάντα το παρόν στους αγώνες της λευτεριάς.
Από δω ήταν οι καπετάνιοι του Δασκαλογιάννη οι Μπουνάτοι, ενώ στους τελευταίους αγώνες τη σκυτάλη θα πάρει
η άξια οικογένεια των Τσόντων.
Οι Σφακιανοί στην επανάσταση Δασκαλογιάννη το 1770 έδωσαν μία από τις τελευταίες μάχες τους εδώ.
Στς Αράδαινας το φάραγγα οι Σφακιανοί σταθήκαν
Χίλιοι τρακόσοι τέσσερις, βραδ΄ένα μετρηθήκαν
Δώδεκα μέρες πολεμούν, ούλοι μικροί μεγάλοι
Τη νύκτα τους πατήσασιν από το Διαλισκάρι.
Δίδουν τς΄Αράδαινας φωτιά, κεντού τον Αι Γιάννη,
Στα Κρούσια όσοι γλυτώσανε με το Δασκαλογιάννη.
Ανώπολη κι Αράδαινα , κι εσείς Αι Γιαννιώτες
Που ναι τα παληκάρια σας, οι γι όμορφοι παιχνιώτες.
Ο Δασκαλογιάννης είχε μεταφέρει το αρχηγείο του στον Αστράτηγο,
οι Τούρκοι ανέβηκαν από την θάλασσα και τους κύκλωσαν, ο καπετάνιος των Ασφενδιωτών και
υπαρχηγός της επανάστασης Στρατής Βούρβαχης έμεινε να καθυστερήσει τους εχθρούς
για να μπορέσουν να αναδιπλωθούν οι υπόλοιποι.
<< Στο πλάι στην Αράδενα που είν ο μεγάλος πεύκος
έπεσε ο Μπουρμπαχοστρατής και ο Διγενής ο Πέτρος
Εικοσιέξε Σφακιανοί και εις Μαυροβουνιώτης>>.
Το Μάρτιο του 1824 τριακόσιοι Σφακιανοί παρατάχθηκαν στο φαράγγι της Αράδαινας
για να καθυστερήσουν την προέλαση των Οθωμανών και έτσι να προλάβουν τα γυναικόπαιδα να ασφαλισθούν
στο φαράγγι της Σαμαριάς. Ο σκοπός των αγωνιστών πέτυχε αλλά λίγοι από αυτούς κατάφεραν
να φύγουν σώοι από την άνιση μάχη με 25000 Οθωμανούς.
Εδώ στη μεγάλη επανάσταση του 1866-69 τον Ιούλιο του 1867 δόθηκε μια τρομερή μάχη με τους Τούρκους ,
ανάμεσα στους νεκρούς καπετάνιους ήταν και ο M. Μπελεγρής, ενώ οι Τούρκοι έχασαν τον Ρεσίτ πασά διοικητή
του Κάστρου και το στρατηγό του πυροβολικού Διλαβέρ πασά.
Η λαϊκή μούσα έγραψε:
« Ντελή μου Χουσεΐν μου ίντα τονε γραπτό σου,
Στσ Αράδαινας το πέρασμα να βρεις το θάνατο σου »
Ιδιαίτερο στοιχείο της Αράδαινας είναι ο ναός του Αστράτηγου(Αρχάγγελου Μιχαήλ) με την ιδιόρυθμη αρχιτεκτονική του.
Είναι κτισμένος σύμφωνα με μελέτες το 1300-1400 στη βάση άλλου παλαιότερου ναού.
Από την Αράδαινα είχε καταγωγή ο Ξανθουδίδης Στέφανος(Ξανθουδάκης),
ο ιδρυτής του αρχαιολογικού μουσείου Ηρακλείου όπως μου είπε ο Σταύρος Γερωνυμάκης.
Το 1948 ξεκίνησε μια αιματηρή βεντέτα ανάμεσα στις οικογένειες του χωριού που επιτάχυνε την εγκατάλειψη του.
H φθίνουσα δημογραφική πορεία του χωριού έχει ως εξής: το 1821 κάτοικοι 226, το 1828 κάτοικοι 143,
το 1881 κάτοικοι 124, το 1951 είχε 36, το 1961 είχε 44, το 1971 είχε 13 και το 1991 κανένας.
Οικογένειες που διέμεναν στο παρελθόν: Μπουνάτος, Τσοντάκης, Γιαννετάκης, Κουκουβίτης, Λαμπάκης, Ξηρούχης, Νικολουζάκης, Ψιλάτζης, Ξανθουδάκης και Καραδάκη.
Σήμερα είναι τουριστικός προορισμός και ένα τμήμα του χωριού έχει αναπαλαιωθεί.
Εδώ βλέπετε τον παλαιό δρόμο(στράτα) που ένωνε τις δύο πλευρές του φαραγγιού,
και ήταν ο συντομότερος δρόμος επικοινωνίας της Αράδαινας με την Ανώπολη.
Η γέφυρα της Αράδαινας.
Στο ναό του Αρχαγγέλου γινόταν το ‘‘ξακαθάρισμα‘‘ οι ύποπτοι για ζωοκλοπή έρχονταν να ορκισθούν και να ξεκαθαρίσουν ότι δεν είχαν εμπλοκή στη κλοπή. Οι κλέφτες φοβόντουσαν τον Αι Αστράτηγο.
Το 2010 ο Δάσκαλος Ευστράτιος Γιαννετάκης έγραψε ένα αξιόλογο βιβλίο για το χωριό με τίτλο:
ΑΡΑΔΑΙΝΑ ΤΟΠΟΣ ΑΓΩΝΩΝ ΚΑΙ ΘΥΣΙΩΝ.
ΙΝΒ 20092008 - 26022011-01042013