ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ 1770
ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΙΝ ΤΟ 1770
Η κατάσταση στην Κρήτη πριν το 1770 ήταν τραγική, καθημερινές ήταν οι λογής λογής
αυθαιρεσίες των γενίτσαρων, επιπλέον η βαριά φορολογία των χριστιανών,
έκανε ολόκληρα χωριά μαζί με τον ιερέας τους να αλλάζουν θρησκεία.
Η επικρατούσα κατάσταση στα πεδινά χωριά αποτυπώνεται στην πληθυσμιακή διακύμανση των Σφακιών.
Ο πληθυσμός των Σφακιών επί Ενετών αλλά και σήμερα αριθμεί τις 2500 ψυχές επί Τουρκοκρατίας έφθασε τις 11.000 αυτό και μόνο δείχνει το μέγεθος της συμφοράς των πεδινών Χριστιανών.
Οι Σφακιανοί βλέποντας ότι σε μικρό χρονικό διάστημα δεν θα υπάρχει χριστιανός στο νησί έλαβαν την μεγάλη απόφαση του σηκωμού.
Ένας μεγάλος βράχος είναι τα Σφακιά, όμως αυτός ο βράχος θα δημιουργήσει τις συνθήκες της ελευθερίας.
Αντίθετα οι Σφακιανοί πριν το 1770 ευημερούσαν, είχαν στόλο, ο οποίος με το εμπόριο έφερνε πλούτο στην επαρχία, ανάμεσα στους πλοιοκτήτες των Σφακιών υπήρχε και ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης, λεγόταν έτσι γιατί είχε διδάξει σε σχολείο των Σφακίων, είχε τέσσερα πλοία δικά του και εμπορευόταν μέχρι την Ρωσία. Είναι βέβαιο ότι ο Δασκαλογιάννης ήταν ο πρώτος στα Σφακιά, γνωρίζει τον Εμμανουήλ Μπενάκη από την Μάνη και πιθανόν τον Ορλώφ, που η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας είχε στείλει στην Πελοπόννησο το 1769, για να κινήσει επανάσταση των Μανιατών κατά των Τούρκων,
υποβοηθώντας έτσι τα σχέδια της.
Ο Δασκαλογιάννης είχε πεισθεί για την ειλικρίνεια των Ρώσων, ως προς την έμπρακτη βοήθεια τους. Ο θείος του Δασκαλογιάννη, ο Πρωτόπαπας Σφακίων, προβλέποντας
την καταστροφή, προσπάθησε να τον πείσει να μην κάνει την επανάσταση. Όταν όμως αποφασίσθηκε η επανάσταση και αυτός συντάχθηκε με τους αγωνιστές.
<< Δάσκαλε Γιάννη, σώπασε, τη Κρήτη μη ξεβγάλης
τα παλληκάρια των Σφακιών εις τη φωτιά θα βάλης
Σώπαν εσύ Πρωτόπαπα μ΄ακόμη δε σου το πα
εγώ θα υπάω το σταυρόν εις των Χανιών τη πόρτα>>.
Τον Αύγουστο του 1769 ο αρχηγός πηγαίνει στην Τεργέστη και αγοράζει όπλα και εφόδια, επιστρέφοντας εργάζεται ανοικτά για την επανάσταση.
Η χαρά των ορεινών ραγιάδων γύρισε στα πρόσωπα τους, ο Δασκαλογιάννης μιλούσε απροφύλακτα και εμψύχωνε τον κόσμο, τους είχε πείσει ότι ήλθε πια η άγια ώρα της λευτεριάς.
ΣΥΝΑΞΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΣΦΑΚΙΩΝ – ΕΚΛΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΠΕΤΑΝΙΩΝ
<< Δασκαλιανοί στο Πατσιανό και Μπούρμπαχοι στ Ασφένδου
Στ Ασκύφου Μαυροπάτεροι και Παττακοί στη Νίμπρο
Οι Βλάχοι στην Ανώπολη και στα Σφακιά Στρατίκοι
ελάστε στον Ομπρός Γιαλό >>.
Κατά τη σύναξη στον Ομπρός Γιαλό(Χώρα Σφακίων) εκλέχθηκε αρχηγός ο Δασκαλογιάννης, ανά χωριό καπετάνιοι εκλέχθηκαν οι:
Δασκαλάκης Γεώργιος ή Δασκαλογεωργάκης από τους Δασκαλιανούς του Καλλικράτη,
Βούρβαχης Στρατής από το Ασφένδου,
Μοράκης Ανδρουλιός(Ανδρέας) από το Ασκύφου,
Μανούσακας Παττακός από την Ίμπρο,
Βολουδάκης Αντρουλής (Ανδρέας),
Στρατής Βουρδουμπάς (Από την οικογένεια των Στρατίκων) από τη Χώρα Σφακίων,
Κούτσουπας Μανούσος ( Από την οικογένεια των Στρατίκων) από τη Χώρα Σφακίων,
Σκορδύλης Γεώργιος από το Μουρί,
Πάτερος Γεώργιος από την Ανώπολη,
Μπουνάτος Μανούσος από την Αράδενα,
Χούρδος από τον Άγιο Ιωάννη.
ΝΥΚΤΟΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ
Ο Δασκαλογιάννης συγκρότησε ένα σώμα 100 γενναίων και γρήγορων νέων, οι οποίοι
θα κινούνταν νύκτα κατά των Τούρκων, και θα βοηθούσαν επικουρικά όπου υπήρχε ανάγκη.
Αρχηγός τους ορίσθηκε ο Γεωργάκης Μάρκος και το όνομα που δόθηκε στην ομάδα τους ήταν νυκτοπολεμιστές.
Οι Τούρκοι για το κακό που τους έκανε η ομάδα αυτή τους ονόμασαν Σειτάν Τακίμι (Σώμα δαιμόνων) και τον αρχηγό της Σειτάν λαρ ρεισί(Δαιμονάρχη). Τα παιδιά του νεαρού ήρωα Μάρκου πήραν το παρατσούκλι του και ονομάσθηκαν Δαιμονάκια.
ΕΝΑΡΞΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 25 Μαρτίου 1770
Η έναρξη της επανάστασης έγινε πανηγυρικά στις 25 Μαρτίου 1770 στην Ανώπολη.
Τέσσερις του Απριλίου του 1770 οι Σφακιανοί με δύο χιλιάδες άνδρες και καλή προετοιμασία βρίσκονται στο οροπέδιο της Κράπης. Είκοσι παπάδες, τους συνοδεύουν στον αγώνα με πρώτο τον Παπά Σήφη ή Δασκαλόπαπα αδελφό του Γεωργάκη Δασκαλάκη(Δασκαλιανού).
Ακολούθως ο Γεωργάκης, ο Μοράκης και ο Μανούσακας εισβάλουν στα χωριά του Ρεθύμνου, ο ίδιος ο Δασκαλογιάννης φθάνει μέχρι την Παναγιά της Μαλάξας, οι Σκορδύλης, Βουρδουμπάς και Χούρδος κινούνται προς την επαρχία Αγίου Βασιλείου. Όλων οι προσπάθειες ήταν να διώχνουν τους Τούρκους από τα χωριά και στη συνέχεια να ξεσηκώσουν τους ραγιάδες του κάμπου. Το πρώτο το πετύχαιναν το δεύτερο όχι.
Ο Μπουνάτος με 200 άνδρες προστάτευε τα γυναικόπαιδα στο Φαράγγι της Σαμαριάς από τους Σελινιώτες Τούρκους, φυλάγοντας το Ξυλόσκαλο και τις Πόρτες.
ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΑΠΗ
26 Απριλίου ή σύμφωνα με τα Τουρκικά αρχεία ένα μήνα αργότερα, οι Τούρκοι με δεκαπέντε χιλιάδες στρατό (15000 κατά τον Δετοράκη και 18000 κατά τον Παπαδοπετράκη), κινούνται από τον Αποκόρωνα και αναγκάζουν
τους επαναστάτες να περιορισθούν στα Σφακιά, μέσα στο φοβερό κίνδυνο πολλοί Σφακιανοί, διώχνουν τα γυναικόπαιδα στα Κύθηρα και την Πελοπόννησο μέσω του Λουτρού.
Οι μάχες άρχισαν από το οροπέδιο της Κράπης με τους Τούρκους να βάζουν μπροστά χριστιανούς αχθοφόρους(Σακουλιέριδες) για να αδειάζουν οι Σφακιανοί πάνω τους τα όπλα.
Στο σελί της Κράπης έπεσαν 10 Σφακιανοί και 250 Τούρκοι καθώς και 30 Σακουλιέριδες.
Οι Σφακιανό υπό το βάρος του πλήθους των εχθρών κινήθηκαν συντεταγμένα, σε υψηλότερα σημεία.
Συνολικά από την Κράπη μέχρι το Ασκύφου οι εχθροί έχασαν 800 άνδρες και οι Σφακιανοί 75.
ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΤΩΠΟ.
Με ενισχύσεις οι Τούρκοι ανοίγουν δεύτερο μέτωπο από την μεριά του Καλλικράτη.
Ο Δασκαλογιάννης αναγκάζεται να μοιράσει το στρατό του και να στείλει τους
Ασφενδιώτες με το Στρατή Βούρβαχη και τους Καλλικρατιανούς με το Γεωργάκη προς αντιμετώπισή τους.
Το μέτωπο του Καλλικράτη ανοίγει με 300 αγωνιστές απέναντι σε 8000 εχθρούς.
Η ηρωική αντίσταση, των Βούρβαχη και Γεωργάκη θα καθυστερήσει την προέλαση της πορείας, όμως δεν θα την ανακόψει. Σε μικρό χρονικό διάστημα, ο Καλλικράτης έπεσε στα χέρια των εχθρών και κάηκε ολοσχερώς, δένδρα κόπηκαν, αμπέλια ξεριζώθηκαν οι δεξαμενές καταστράφηκαν, το χωριό υπέστη πρωτοφανή καταστροφή. Ακολούθως την ίδια τύχη είχε το Ασφένδου.
Στη πορεία των εχθρών προς το Ασκύφου στου Τυροκλάστη θα παραταχθούν οι αγωνιστές, σε μια προσπάθεια αναχαίτισης των εχθρών όμως η αναλογία είναι είκοσι προς ένα και συνεχώς κινδύνευαν με κύκλωση, στη μάχη οι εχθροί έχασαν 100 άνδρες και συνολικά από την είσοδο τους στον Καλλικράτη μέχρι το Ασκύφου έχασαν 500 άνδρες.
Οι μάχες πλέον διεξάγονται με ένα Σφακιανό προς δεκάδες Τούρκους, τα δύο μέτωπα (Κράπης – Καλλικράτη) θα συμπτυχθούν σε ένα στο Ασκύφου. Εδώ θα μείνουν οι Τούρκοι μια εβδομάδα, αυτή η εβδομάδα θα δώσει καιρό στα γυναικόπαιδα να κρυφτούν κυρίως στο φαράγγι της Σαμαριάς ή να φύγουν μέσω του Λουτρού.
ΜΑΧΗ ΣΤΗΝ ΙΜΠΡΟ
Ο Μανούσακας και ο Βολούδης παρατάχθηκαν να υπερασπίσουν το χωριό τους την Ίμπρο κοντά τους ήλθαν όλοι οι καπετάνιοι. Η μάχη της Ίμπρου κράτησε δύο ημέρες και ήταν φονικότατη.
Οι Τούρκοι έχασαν 800 άνδρες μα και οι Σφακιανοί είχαν 300 αγωνιστές νεκρούς και αρκετούς τραυματίες.
Μετά από αυτή την μάχη όλες οι υπόλοιπες γίνονται για να δοθεί χρόνος να φυγαδευθούν τα γυναικόπαιδα, προς τα κύθηρα και τα επτάνησα, μέσω του Λουτρού.
Ο χρόνος κυλά σε βάρος των Σφακιανών, ενισχύσεις δεν υπάρχουν, οι Ρώσοι δεν φάνηκαν, οι αγωνιστές ταλαιπωρημένοι υποχωρούν βήμα-βήμα προς τις μαδάρες.
Αντίθετα οι Τούρκοι συνεχώς έχουν επικουρίες.
ΚΑΝΟΝΑΚΙ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΥΤΡΟ. ΜΟΥΣΕΙΟ Γ. ΧΑΤΖΙΔΑΚΗ ΣΤΟ ΑΣΚΥΦΟΥ
ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΛΟΥΤΡΟ
Ενώ διαρκούσε η μάχη στην Ίμπρο ένα εχθρικό σώμα από 6000 άνδρες κινήθηκε για να φθάσει στο Λουτρό και να ανακόψει την φυγή των αμάχων.
Πάνω από το Λουτρό παρατάχθηκαν 500 αγωνιστές και με δυσκολία προσπαθούσαν να τους σταματήσουν.
Σε βοήθεια τους έτρεξε το σώμα του Μανούσου Κούτσουπα από τον Ομαλό με 200 άνδρες.
Οι Νυκτοπολεμιστές άκουσαν το θόρυβο της μάχης αλαλάζοντας και πυροβολώντας κατέβαιναν από το Μουρί, οι Τούρκοι φοβήθηκαν ότι ήταν πολλοί και υποχώρησαν. Έτσι σώθηκαν χιλιάδες άμαχοι.
Στη μάχη αυτή από τους 700 αγωνιστές έπεσαν οι 300, πιάστηκε αιχμάλωτος ο αδελφός του Δασκαλογιάννη, Νικολάκης, και οι εχθροί είχαν πάνω από 1000 νεκρούς.
ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΠΟΛΗΣ – ΑΛΛΗΛΟΣΦΑΓΗ
Η ελάττωση των αγωνιστών αναγκάζει τους αρχηγούς να τους τοποθετήσουν αραιά γύρω από την Ανώπολη για να φαίνονται πολλοί.Το τέχνασμα δεν βοήθησε, αντιθέτως κάτω από την πίεση των πολυάριθμων εχθρών,
αναγκάσθηκαν να οπισθοχωρήσουν αφήνοντας 60 νεκρά παλικάρια.Εδώ παίχθηκε ένα από τα δράματα του αγώνα, 200 αγωνιστές που τους είχαν κατά πόδας 2000 Τούρκοι, συναντήθηκαν με εκατοντάδες γυναικόπαιδα,
που δεν είχαν προλάβει να περάσουν το φαράγγι της Αράδενας.Για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων και στα σκλαβοπάζαρα τα παιδιά τους και οι γυναίκες τους, οι άνδρες προτίμησαν να τους σφάξουν.
Αλλοίμονο, αλληλοσφάχθηκαν εκατοντάδες, μόνο εκατό άμαχοι πιάστηκαν και οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία.
ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΡΑΔΕΝΑΣ 1770
Μετά την κατάληψη της Ανώπολης, οι Τούρκοι είναι στην ανατολική πλευρά του φαραγγιού της Αράδενας
και οι Σφακιανοί στη δυτική. Επί δύο ημέρες οι Τούρκοι κτυπούν με τα κανόνια, τους αγωνιστές, ταυτόχρονα προσπάθησαν αρκετές φορές να περάσουν το φαράγγι χωρίς αποτέλεσμα και αφήνοντας εκατοντάδες νεκρούς πίσω τους.Την τρίτη μέρα οι εχθροί χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Σφακιανούς, χωρίζονται σε τρεις ομάδες.Η μία μένει απέναντι των Ελλήνων και τους απασχολεί, ενώ οι άλλες δύο κινούνται,η μία προς τα βόρεια ψάχνοντας μέρος να περάσει το φαράγγι, η άλλη κινήθηκε νότια προς την παραλία.Η στρατιά που κινήθηκε βόρεια αναχαιτίσθηκε από τον οπλαρχηγό Βαρδή Μουτσουκέλο,αντίθετα η άλλη κινήθηκε νύκτα και αθέατη ανέβηκε
από την δυτική πλευρά του φαραγγιού με αποτέλεσμα να βρεθεί στα νώτα των Σφακιανών.
Ο Δασκαλογιάννης που η σημαία του ανέμιζε στην εκκλησία των Ταξιαρχών Αράδενας
έδωσε την διαταγή της αναδίπλωσης.
Το πρωί ξεκίνησε η αναδίπλωση και το μεσημέρι είχε ολοκληρωθεί.
Τελευταίος έπρεπε να φύγει ο καπετάνιος του Ασφένδου Στρατής Βούρβαχης,
όμως οι Τούρκοι τους έχουν πια κυκλώσει και ο ήρωας με είκοσι έξι παλικάρια του,
ανάμεσα τους ο σημαιοφόρος του αγώνα Δ. Ιωάννου Σηφοδασκαλάκης και ένας εθελοντής Μαυροβούνιος,
θα δώσουν την ύστερη μάχη τους. Ο Σκορδύλης θα γράψει:
<< Στο πλάι στην Αράδενα που ειν ο μεγάλος πεύκος,
έπεσε ο Μπουρμπαχοστρατής και ο Διγενής ο Πέτρος,
εικοσιέξε Σφακιανοί και εις Μαυροβουνιώτης >>
ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΣΑΜΑΡΙΑ
Οι Τούρκοι έχουν καταλάβει την Αγία Ρουμέλη, η προσπάθεια τους να μπουν στο φαράγγι από τις Πόρτες
που τις υπερασπίζεται ο Γιάννης ο Μπουνάτος, καταλήγει σε πανωλεθρία τους. Ταυτόχρονα όμως μια άλλη ομάδα εξολόθρευε τους λίγους υπερασπιστές στο Ξυλόσκαλο και έφθανε μέχρι το Νερούτσικο πιάνοντας αρκετούς αμάχους ως αιχμάλωτους. Με πολύ κόπο και αίμα μια εκατοντάδα αγωνιστών
κατάφερε να τους διώξει από το φαράγγι, ένα τμήμα της ομάδας των εχθρών πρόλαβαν οι Νυκτοπολεμιστές και τους καταδίωξαν μέχρι την Αγία Ειρήνη. Στις συγκρούσεις του φαραγγιού έπεσαν 30 Σφακιανοί ενώ οι εχθροί είχαν εκατοντάδες νεκρούς, συνελήφθηκαν και τέσσερεις γενίτσαροι
που ανταλλάχθηκαν με 13 οικογένειες.
Οι Σφακιανοί γνωρίζουν από τον Γεώργιο Σκορδύλη που γύρισε από το Μωριά ότι εκεί
χάθηκε ο αγώνας και οι Ρώσοι δεν θα τους βοηθήσουν. Από εδώ και εμπρός ο μόνος λόγος που αγωνίζονται οι Σφακιανοί είναι για να καταφέρουν να πάρουν μια έντιμη συνθήκη.
ΕΝΕΔΡΕΣ ΚΑΙ ΑΨΙΜΑΧΙΕΣ
Ο πόλεμος έχει χαθεί μα οι Σφακιανοί δεν καταθέτουν τα όπλα, ο πασάς είχε στρατοπεδεύσει στο Φραγκοκάστελλο και έστελνε καθημερινές περιπολίες στα βουνά.
Οι αετοί τους στήνουν ενέδρες και τους χαλούν
<< Κ΄ ούλοι Στρατίκοι, Πατακοί, Σκορδύλοι, κ όσοι άλλοι
απού τσοι Τούρκους δυό και τρεις κάνου δίχως κεφάλι
..............................................
μα κει σκοτώθην ο Ξηράς ς κούρτα ς το μιτάτο
τση Μέσα Νιάτος το σελλί κ΄εις του Καταστρωμένου
οι Τούρκοι μια ταυτερινή συναυγωπά προβαίνου
κ΄αρπούνται με τσοι Πάτερους και μ΄άλλους Αγορίτες
κ΄επέσασι πενήντα δυό ς τσοι νταύκους κ εις τση τρύπες >>
Η κατακραυγή από τις οικογένειες των μουσουλμάνων, λόγω του φόβου για τους δικούς τους,
οι μεγάλες απώλειες μα και οι στρατιώτες που μη έχοντας πλέον τι να αρπάξουν άρχισαν να δυσανασχετούν,
έκαναν τον πασά να στείλει επιστολή στον Δασκαλογιάννη, προτρέποντας τον να παραδοθεί και αυτός θα φύγει από τα Σφακιά.
ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΣΦΑΚΙΑΝΩΝ
Σε αντίποινα των εχθροπραξιών από τους εχθρούς, οι Σφακιανοί κατέβαιναν στα πεδινά και έκαιαν και
λεηλατούσαν τα Τουρκοχώρια.
ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ
Οι Ρώσοι δεν φάνηκαν, οι αγωνιστές μέρα τη μέρα λιγόστευαν, το φθινόπωρο σε λίγο θα άφηνε τη θέση του στο χειμώνα και τα χιόνια, μέσα σε αυτές τις συνθήκες ο ήρωας πρωτομάρτυρας Δασκαλογιάννης παρά την αντίθετη άποψη των καπετάνιων Μανούσακα και Χούρδου, αποφάσισε να παραδοθεί, προσπαθώντας να σώσει ότι απέμεινε σε έμψυχο υλικό. Κατέβηκε με ακόμα 75 καπετάνιους και δημογέροντες και παραδόθηκε στο Φραγκοκάστελλο στον πασά.
ΑΝΑΚΑΤΆΛΗΨΗ ΦΡΕ – ΝΙΠΟΥ - ΠΕΜΟΝΙΩΝ
Μια είδηση ότι ο πασάς σκότωσε τον Δασκαλογιάννη έκανε τους καπετάνιους Βουρδουμπά και Μοράκη
με τριακόσιους άνδρες να κατέβουν στα χωριά Φρε, Νίππος και Πεμόνια και να κατασφάξουν τους Τούρκους κατοίκους τους. Αυτή η κίνηση ανάγκασε την στρατιά των εχθρών να επιστρέψει στον Αποκόρωνα και να παραμείνει εκεί 18 ημέρες. Μετά κίνησαν προς τις πόλεις αφού πρώτα είχε υπογραφή συνθήκη υποταγής,
ο πασάς μετέφερε τους αιχμαλώτους στο Ηράκλειο και ακολούθησε πολυήμερος εορτασμός της νίκης του.
Οι όροι της συνθήκης που σύναψαν οι Σφακιανοί με τον πασά,ήταν ιδιαίτερα επαχθής,
όμως αν κρίνω από την κίνηση κατά του Αγά Αληδάκη τέσσερα χρόνια αργότερα,
το πιθανότερο η εκτέλεση της να έμεινε στα χαρτιά.
ΟΙ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΙ
Ο πασάς κράτησε ζωντανό για λίγο, τον πρωτομάρτυρα αρχηγό, με σκοπό να του αποκαλύψει τους θησαυρούς του αλλά και να καταφέρει μέσω αυτού να συλλάβει τους Παύλο, Μανούσο και Γεώργιο αδελφούς του, που έμεναν στα Κύθηρα. Αφού είδε ότι τίποτα δεν πετυχαίνει διέταξε στις 17 Ιουνίου 1771 και έγδαραν ζωντανό τον αρχηγό Δασκαλογιάννη στην πλατεία του Ηρακλείου που φέρει το όνομα του, ανάγκασαν μάλιστα τον αδελφό του Σγουρομάλη να παρακολουθεί το θέαμα, ο οποίος έκτοτε τρελάθηκε.
Ο ήρωας αρχηγός μετά δύο ημέρες τάφηκε σε ένα λάκο 20 βήματα μακρυά από την Αχ Τάμπια.
Όσο για τους αιχμάλωτους καπετάνιους, ο πασάς κάποιους κρέμασε μόλις έφθασε στο Ηράκλειο
όπως τον αδελφό του Δασκαλογιάννη, Νικολάκη.
Οι υπόλοιποι ρίχτηκαν στη φυλακή του Κούλε με σίδερα στα πόδια ακολουθώντας ολοήμερο και
νυκτερινό πρόγραμμα βασανιστηρίων.Μετά από τρία χρόνια ορισμένοι κατάφεραν να δραπετεύσουν
και βρήκαν καταφύγιο στην οικογένεια των Κρυπτοχριστιανών Κουρμούλιδων της Μεσσαράς,
στην τρύπα του Κουρμούλη έμειναν για 14 ημέρες και ακολούθως ο Κουρμούλης τους βοήθησε
να φύγουν για τα Σφακιά. Εκεί στην τρύπα βρήκε το θάνατο ο Πρωτόπαπας και δύο ακόμα ήρωες.
Μια άλλη ομάδα βρήκε καταφύγιο στο σπίτι του αγνού πατριώτη Βαγιανού στη Γέργερη,
ο οποίος τους περιέθαλψε και μετά ειδοποίησε μέσω ενός νεαρού Ανωγειανού του Γεωργίου Σουλτάτου
τους Σφακιανούς και πήγαν και τους πήραν γιατί δεν μπορούσαν να περπατήσουν.
<< Πέμπουση ς τα Σφακιά σαη, να υπάη τα χαμπάρια
να υπάσι να τσοι πάρουσι να σέρνου και μουλάρια
έναν Ανωγιανόπουλο το Γεώργη το Σουλτάτο
αυτόν επέψα στα Σφακιά κ έδωκε το μαντάτο
επήγασι και πήρα τσι μα λίγους πλειό τσ ευρήκα
κι εκείνους απωβρήκασι κακή ζωή την είχα>>.
ΑΠΩΛΕΙΕΣ
Το τίμημα να τα βάλει με το σουλτάνο και χωρίς ξένη βοήθεια μια και μόνη επαρχία ήταν το ακόλουθο, από τους 11000 κατοίκους :
3500 σκοτώθηκαν στις μάχες.
1500 πέθαναν από κακουχίες.
2000 μετοίκησαν εκτός Κρήτης και αρκετοί εκτός Ελλάδας.
4000 έμειναν ζωντανοί στα ερείπια της επαρχίας, είναι αυτοί που θα γεννήσουν τους ήρωες του 1821.
Εκτιμάται ότι από τους Τούρκους υπήρξαν πάνω από 6000 νεκροί.
Ο λαϊκός ριμαδόρος Μπαντζελιός αφηγήται μέσω του Σκορδύλη:
…Που είν’ οι γι’ άντρες των Σφακιών οι άξιοι κ’ αντρειωμένοι
σούλο τον κόσμο ξακουστοί, περίσσια τιμημένοι;
Που είν’ οι γάντρες τω Σφακιώ, ούλοι μιτσοί μεγάλοι,
Που το πρωτοσηκώσασι του βασιλιά κεφάλι;
Άλλους έφα’ ο πόλεμος, κι’ άλλ’ εξενιτευτήκα,
Κ’ έρημα και παντέρημα και τα Σφακιά τ’ αφήσα
Πού ειν’ η χώρα τω Σφακιώ με τα πολλά καράβια
Με τα εκατό τση τα’ εκκλησιές τα πλούσια τα σεράγια;
Ούλα γενήκατε σωρός και δεν βγορίζει σπίτι……..
ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ
Ο απολογισμός της επανάστασης του Δασκαλογιάννη ήταν τραγικός, τα Σφακιά καταστράφηκαν, χάθηκαν χιλιάδες ζωές, οι λεηλασίες έφεραν απερίγραπτη φτώχεια στην επαρχία.
Το μόνο θετικό ήταν ότι άρχισαν να ξυπνούν οι ραγιάδες των κάμπων, αν όχι τώρα αλλά στην επόμενη μεγάλη επανάσταση του 1821, οι ραγιάδες των γύρω από τα Σφακιά επαρχιών θα θεωρήσουν ντροπή τους να αφήσουν πάλι τους Σφακιανούς μόνους στο νέο σηκωμό.
Το δένδρο της ελευθερίας ποτίστηκε με αίμα 50 χρόνια αργότερα το 1821 όλα θα είναι διαφορετικά.
Ο Ιστορικός Ι. Μουρέλος στην Ιστορία της Κρήτης τόμος Α’ σελ. 340 γράφει:
«εμείς οι άλλοι οφείλομεν ευγνωμοσύνη στο λαό των Σφακίων που τόσες φορές εθυσιάστηκε για τους άλλους.
Γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε πως, οι ως τα 1770 ευτυχισμένοι και σχεδόν ελεύθεροι Σφακιανοί, εθυσίασαν την ευτυχία τους για την ελευθερία των άλλων Κρητικών».