Η παιδεία στις πρώτες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας ήταν ανύπαρκτη μόνο στο τέλος του 18ου
αιώνα ιδρύονται λίγα σχολεία στις μεγάλες πόλεις και τα Σφακιά.
Η πενιχρή πνευματική ζωή διατηρήθηκε μέσω των Μοναστηριών οι οποίες διέθεταν βιβλιοθήκες και
εργαστήρια ζωγραφικής.
Με την κήρυξη της επανάστασης του 1821 τα λίγα σχολεία που λειτουργούσαν έκλεισαν και οι
δάσκαλοί τους καταδιώχθηκαν. Οι πρώτοι μάρτυρες δάσκαλοι είναι ο Καλλίνικος Βερροιαίος και ο
Νικόλαος Φουράκης. Ανάμεσα στους δασκάλους που γλίτωσαν και έγιναν πρόσφυγες ήταν και ο
Χατζηπέτρου Βενιζέλος πατέρας του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου.
Στη διάρκεια της επανάστασης στο νησάκι-φρούριο Γραμβούσα ίδρυσαν οι αγωνιστές σχολείο.
Κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας 1830-1840 ο Μωχάμετ Άλι βοήθησε και παρακίνησε την
ίδρυση σχολείων.
Το 1836 συστάθηκε στην Αθήνα επιτροπή από Πανεπιστημιακούς για να παρακολουθεί την παιδεία
στην Κρήτη. Ιδιώτες και εκκλησία χρηματοδοτούν τα σχολεία οι δάσκαλοι των οποίων βρίσκονται
μεταξύ Κρήτης και Ελλάδας λόγω των συχνών διώξεων.
Το 1856 ο ιστορικός Βασίλειος Ψιλάκης διδάσκει στο Γυμνάσιο Χανίων. Ο «οργανικός νόμος του
1868» καθιέρωσε την ελληνική γλώσσα ως επίσημη και αυτό επέβαλλε τη διδασκαλία της και στα
τουρκικά σχολεία.
Το 1881 η Γενική Συνέλευση ψήφισε το «Νόμο περί Παιδείας» ο οποίος καθιστούσε την βασική
παιδεία υποχρεωτική και για τα δύο φύλλα.
Ιδιώτες με δωρεές βοήθησαν στην ίδρυση σχολείων όπως ο αγωνιστής και πολιτευτής
Ξενουδάκης δώρισε όλη την περιουσία του για να λειτουργήσουν σχολεία σε όλα τα χωριά
των Σφακίων.