ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ 1204 - 1669μ.Χ.
Η ενετοκρατία στην Κρήτη θα διαρκέσει 465 ολόκληρα χρόνια, κατά την διάρκεια της θα σημειωθούν 27 επαναστάσεις.
Οι επαναστάσεις συνήθως ξεκινούσαν από διαφορές μεταξύ των Ρωμαιοαρχόντων και των εποίκων Ενετών ευγενών.
Το καλό από αυτή την πάλη ήταν ότι άρχισε και ο λαός να αυτοπροσδιορίζεται και να αισθάνεται Έλληνας.
Στην αρχή της ενετοκρατίας, η οικογένεια των Σκορδυλών αντιστάθηκε, και η επαρχία
α. δεν διαιρέθηκε σε βαρωνίες, και
β. δεν συμμετείχε στις αγγαρείες, όπως έγινε με το υπόλοιπο νησί.
Η διαίρεση που υπήρχε και συνεχίσθηκε ήταν αυτή που είχε κάνει η αρχοντική οικογένεια των Σκορδυλών μεταξύ των μελών της, κατά παραχόρηση του αυτοκράτορα Αλέξιου.
Αργότερα τα Σφακιά θα διαιρεθούν κατά το σύστημα των βαρωνιών στις παρακάτω:
α. Ανώπολης με όρια από το Κουστογέρακο μέχρι τη Χώρα Σφακίων.
β. Σφακιά με όρια μέχρι το Πατσιανό.
γ. Άγιος Νικήτας ή αργότερα Φραγκοκάστελλο με όρια μέχρι το Ροδάκινο.
Τα τελευταία χρόνια της ενετοκρατίας, οι τρεις βαρωνίες ενώθηκαν σε μια επαρχία,
άγνωστο πότε ακριβώς έγινε, αν και το γεγονός εορτάσθηκε με επισημότητα.
Το όνομα της νέας επαρχίας ήταν Σφακιάς και αργότερα έγινε Σφακιά.
Οι Ενετοί ενώ ήταν πολύ σκληροί στην διοίκηση τους με τους υπόλοιπους Κρήτες
με τους Σφακιανούς ακολούθησαν μια ποιό προσεκτική πολιτική. Δεν διόρισαν άρχοντα
στην επαρχία και ουσιαστικά την άφησαν αυτοδιοικούμενη. Οι Ενετοί διοικητές προσπαθούσαν
να κρατούν ήρεμους τους Σφακιανούς με σκοπό να μην ενοχλούν τους καμπίτες γεωκτήμονες ντόπιους και Ενετούς.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙ ΕΝΕΤΩΝ
Σε όλες τις μεγάλες επαναστάσεις επί Ενετών η Σφακιανή οικογένεια των αρχόντων Σκορδυλών,
με τα διάφορα επίθετα των απογόνους τους ήταν μπροστάρηδες, ποτέ δεν πήρανε το μέρος του κατακτητή.
Η πρώτη επανάσταση έγινε το 1211 και ξεκίνησε από τους αρχόντους Αγιοστεφανίτες ή Αργυρόπουλους στο Λασίθι.
Ο Ενετός δούκας της Κρήτης δεν κατάφερε να καταπνίξει την επανάσταση και ζήτησε την βοήθεια του Μάρκου Σανούδου,
ο δεύτερος κατέστειλε την επανάσταση γρήγορα και οι Αργυρόπουλοι εκπατρίσθηκαν.
Όμως ο δούκας δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του απέναντι στο Σανούδο και
έτσι ξεκίνησε μεταξύ τους πόλεμος. Ο αρχοντορωμαίος Σεβαστός Σκορδύλης ήλθε σε συμφωνία με το Σανούδο
για αυτονομία του νησιού και συμμετείχε σε μάχες κατά του δούκα.
Η διαμάχη έληξε με συνθήκη και νέο εκπατρισμό αρχοντοκρητών.
Το 1217 μ.Χ. ξεσπά επανάσταση μεταξύ του άρχοντα Κωνσταντίνου Σεβαστού Σκορδύλη και του
Ενετού καστελάνο του φρουρίου Μονοπάρι Ρεθύμνου, γιατί ο δεύτερος έκλεψε τα άλογα του Σκορδύλη.
Η μάχες σταμάτησαν το 1219 με την υπογραφή συνθήκης η οποία εξασφάλισε στους Σκορδύλιδες δυνατά φέουδα
και προνόμια που έφερναν τους Κρητικούς άρχοντες σε ίση θέση με τους κυρίαρχους.
Δημιουργείται το Κρητικό αρχοντολόγιο.
Το 1222 μ.Χ.με αφορμή την εγκατάσταση νέων αποίκων ξεσπά η επανάσταση του Θεόδωρου και Μιχαήλ Μελλισηνών,
μετά ένα χρόνο έληξε με την παραχώρηση δύο φέουδων από τους ενετούς.
Λίγα χρόνια αργότερα το 1228 μ.Χ.,οι αρχοντικές οικογένειες των Σκορδυλών, Μελλησινών, με την συμμετοχή των Δρακοντόπουλων και των Αρκολέων επαναστάτησαν, ο αγώνας κράτησε αρκετά χρόνια.
Έληξε το 1236 με την παραχώρηση γης και φρουρίων στους επαναστάτες.
1262μ.Χ. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μιχ. Η΄Παλαιολόγος θέλησε να ανακτήσει την Κρήτη και ήλθε σε επαφές με τους Μιχαήλ Σκορδύλη Ψαρομήλιγγο και Γεώργιο Χορτάτζη. Οι οικογένειες των Σκορδυλών, των Χορτάτζιδων
και των Μελλισηνών αγωνίσθηκαν για τέσσερα αιματηρά ολόκληρα χρόνια.
Ο Παλαιολόγος δεν μπόρεσε να τους βοηθήσει και η επανάσταση έσβησε.
Το 1272 μέχρι το 1278μ.Χ. έγινε επανάσταση από τους Χορτάτζιδες. Οι έριδες μεταξύ των αρχηγών
ο Κωνσταντίνος Ψαρομίληγγος σκότωσε τον Σήφη Χορτάτζη και καταλυτικά η μυστική συμφωνία που σύναψε
ο Αλέξιος Καλλέργης με τους Ενετούς, (τους οποίους βοήθησε με ανταλλάγματα), έφεραν το τέλος
της πρώτης εθνικής επανάστασης. Οι Χορτάτζιδες και άλλοι αγωνιστές εκπατρίσθηκαν στην Μικρά Ασία για να μην συλληφθούν.
Τα συμφωνηθέντα οι Ενετοί αμέσως αθέτησαν, και το 1282 ξεκίνησε νέα επανάσταση μεταξύ του Καλλέργη και των Ενετών
η οποία τερματίστηκε το 1299 με παραχωρήσεις από τους Ενετούς και την ομολογία υποταγής του Αλέξιου Καλλέργη στην Βενετία.
Μια παραχώρηση ήταν ότι μπορούσαν πλέον να γίνονται μικτοί γάμοι, ας σημειωθεί ότι στους Σφακιανούς
δεν άρεσε ο όρος και όχι μόνο δεν προσμίχθηκαν με τους Ενετούς αλλά πάντα τους έβλεπαν καχύποπτα.
Το 1311μ.Χ. ο δούκας της Κρήτης Σανούδος παρακαλεί τον Αλ. Καλλέργη να μάθει για την επανάσταση που κατά πληροφορίες
του ετοιμάζεται στα Σφακιά από τους Καψοκαλύβη, Φιλοκάλη, Σκορδύλιδες και άλλους.
Επανάσταση της Χρυσομαλούσας 1319 μ.Χ.
Στη Χώρα των Σφακίων( Σφακιάς) οι Ενετοί είχαν εγκαταστήσει μικρή φρουρά από μια δεκαπενταριά άνδρες και
ένα αξιωματικό τον Καπουλέτο. Ο αξιωματικός έκανε το λάθος και φίλησε ένα κορίτσι με το όνομα
Χρυσή ή Χρυσομαλούσα (λόγω του ξανθού των μαλλιών της), η κοπέλα τον χαστούκισε και αυτός έσυρε το ξίφος
και της έκοψε την πλεξούδα. Η Χρυσομαλούσα ήταν από τους άρχοντες Σκορδύλιδες και μέχρι να μάθουν την προσβολή
όλη η φρουρά και ο Καπουλέτο ήταν νεκροί. Οι Ενετοί κινήθηκαν κατά των Σκορδυλών,
στην αρχή οι Σκορδύλιδες αγωνίσθηκαν μόνοι τους, το φιλότιμο όμως έκανε τους υπόλοιπους Σφακιανούς
να προσέλθουν σε βοήθεια τους . Η κίνηση κράτησε ένα ολόκληρο χρόνο και έληξε με την παρέμβαση του
Καλλέργη ως διαμεσολαβητή για την ειρήνη.
1332μ.Χ. Επανάσταση στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου.
1341 – 1347μ.Χ. Επανάσταση Ψαρομηλίγγων(Σκορδυλών). Νέα επανάσταση στα Σφακιά, τον Αποκόρωνα,Αμάρι και Μεσσαρά.
Με αρχηγούς τους Ψαρομήλιγγους συντάχθηκαν και οι υπόλοιποι κλάδοι των Σκορδυλών, οι Σεβαστοί,
οι Καψοκαλύβες καθώς και η άλλη αρχοντική οικογένεια των Μελισσηνών.
Οι Καλλέργηδες άλλοι συντάχθηκαν με τους Ενετούς και άλλοι με τους Σφακιανούς.
Οι επαναστάτες κατάφεραν να περιορίσουν τους Ενετούς στα κάστρα.
Οι Ενετοί θα παρασύρουν τους επαναστάτες σε ενέδρα στην Μεσσαρά, οι γενναίοι αρχηγοί Ιωάννης και
Μιχαήλ Ψαρομήλιγγοι σκοτώνονται στη μάχη και η επανάσταση ουσιαστικά τελειώνει.
1363 – 1364μ.Χ. Οι έποικοι Ενετοί άρχοντες με αρχηγό τον Τίτο Βενιέρη αρνούνται πρόσθετη φορολογία και
κάνουν επανάσταση κατά της Βενετίας, ακολούθως προσεταιρισθήκαν ντόπιους για βοήθεια και
δήλωσαν την Κρήτη ελεύθερη από την μητρόπολη ως « Δημοκρατία του Αγίου Τίτου ».
1364-1367μ.Χ. Η Βενετία γρήγορα κατέπνιξε το κίνημα και ακολούθως ασχολήθηκε με τους ντόπιους και ιδιαίτερα τους Καλλέργηδες οι οποίοι βρήκαν προστασία στα Σφακιά.
Οι Σφακιανοί αν και αντιστάθηκαν στους Ενετούς στο τέλος κάμφθηκαν και οι Ενετοί κατάφεραν να συλλάβουν στην Ανώπολη τους τελευταίους επαναστάτες. Αποτέλεσμα ήταν η Ανώπολη Σφακίων, η Ελεύθερνα Ρεθύμνης και το οροπέδιο Λασιθίου να κριθούν από τους κατακτητές ακατοίκητες και έρημες από ανθρώπους και ζώα περιοχές για εκατό χρόνια.
1371 Φραγκοκάστελλο.
Οι Ενετοί με πρόσχημα ότι θέλουν να επιβλέπουν τους πειρατές, αν και ο σκοπός τους
ήταν να είναι κοντά στους ορεσίβιους και να τους κατασκοπεύουν, ξεκίνησαν το χτίσιμο ενός φρουρίου, το 1371. Η ονομασία Φραγκοκάστελλο δόθηκε από τους ντόπιους οι οποίοι τότε τους Ενετούς τους κατέτασσαν στους Φράγκους.
Οι Σφακιανοί δεν το είδαν με καλό μάτι, έτσι οι αδελφοί Πατσοί ξεκίνησαν ανταρσία κατά των Ενετών.
Κάθε βράδυ χαλούσαν ότι την μέρα κτίζονταν, οι δε κτίστες και οι φύλακες από φόβο έμεναν στα πλοία.
Οι Ενετοί κατάφεραν να νικήσουν και να εξοντώσουν τους αδελφούς Πατσούς
και τους συναγωνιστές τους και να ολοκληρώσουν το φρούριο.
1453 Κίνημα και θανάτωση του πρωτεργάτη Σήφη Βλαστού στο Ρέθυμνο.
1460 Κίνημα και θανάτωση του πρωτεργάτη Γαβαλά Ιωάννη στο Ρέθυμνο.
1470μ.Χ. Ορνιθοπόλεμος. Ένας καινούργιος φόρος ήλθε να προστεθεί από τους κατακτητές Ενετούς.
Σύμφωνα με το νέο φόρο κάθε οικογένεια όφειλε να παραδίνει ένα κοτόπουλο στους Ενετούς το μήνα.
Οι Σφακιανοί αρνήθηκαν την πληρωμή και ακολούθησαν αμοιβαίες κατηγορίες μεταξύ κατακτητών και Σφακιανών.
Το αποτέλεσμα ήλθε μετά από επανάσταση διάρκειας τριών χρόνων δικαίωσε τους Σφακιανούς και κοντά σε αυτούς και τους υπόλοιπους Κρήτες.
1523 - 1527μ.Χ. Επανάσταση του Γεωργίου Κανδανολέου Σκορδύλη.
Ο Κρητικός ευγενής από το Κουστογέρακο, τότε τμήμα των Σφακιών, με ρίζες από τους άρχοντες Σκορδύλιδες, ξεκινά επανάσταση από τα Σφακιά και τα Κεραμειά με εκατοντάδες ενόπλους. Οι λόγοι είναι οι αυθαιρεσίες των Ενετών. Ο Κανδανολέων είχε στην αρχή επιτυχίες και έκανε έδρα και πρωτεύουσα τα Μεσκλά Κυδωνίας. Η σύγκρουση έληξε με νίκη των Ενετών και με την επικήρυξη του αρχηγού, ο οποίος μετά από προδοσία πιάστηκε και κρεμάστηκε. Η κατάληξη και των υπολοίπων επαναστατών ήταν ανάλογη, αφού τους χώρισαν σε τέσσερεις ομάδες άλλους κρέμασαν στο Κουστογέρακο, άλλους στα Μεσκλά, άλλους στα Χανιά και άλλους στο Ρέθυμνο.
Το γεγονός της επανάστασης του Κανδανολέων είχε συνδεθεί καλώς ή κακώς με το μυθιστόρημα του Σπ. Ζαμπελίου « Κρητικοί Γάμοι ».
1571-1573
Ο δούκας Μαρίνο Καβάλι κατέστρεψε ολοκληρωτικά την επαρχία και κατάφερε να εξορίσει πολλούς Σφακιανούς, είπε δε στην Γερουσία τους ότι για να ειρηνεύσει η Κρήτη πρέπει να φύγουν από το νησί οι Πάτεροι και οι Παπαδόπουλοι, (και οι δύο οικογένειες προέρχονταν από τους Σκορδύλιδες).
1574-1578
Ο νέος Δούκας Κρήτης ακολουθεί διαφορετική πολιτική και κλείνει συνθήκη ειρήνης με τις δύο οικογένειες.
1648-49 Από το ποίημα Κρητικός Πόλεμος του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή.
Μάχη στον Αλμυρό ποταμό δηλαδή κοντά στην σημερινή Γεωργιούπολη.
Βρισκόμαστε στο τέλος της Ενετοκρατίας στην Κρήτη και στην αρχή της Τουρκοκρατίας.
Η Ενετοκρατία άρχισε το 1204 ουσιαστικά 1211 έως το 1669. Η Τουρκοκρατία από 1645 Χανιά, 1669 Ηράκλειο μέχρι το 1898.
Οι πόλεις των Χανίων και της Ρεθύμνης έχουν πέσει στα χέρια των Τούρκων και ο Χάνδακας σημερινό Ηράκλειο πολιορκείται.
(Σε ελεύθερη απόδοση τον στοίχων του ποιήματος )
- Και τον Καλλέργη έστειλαν στον Αλμυρό και πάει
με πλοία αποβιβάστηκε και στα Σφακιά πηγαίνει
τον Μαχαιριώτη και Πασκή είχε στη συντροφιά του
κι άλλους Ρωμιούς δυνατούς να στέκουν δίπλα του
και τους Σφακιώτες κάλεσε τους προεστούς να μιλήσουν
βοήθεια τους ζήτησε και στο κάστρο να πάνε,
στον Αλμυρό να κατεβούν, μα τι κακό θα πάθουν.
Τους τούρκους να μαλώσουνε και αφού τους νικήσουν
τιμή από τον πρίγκιπα πως θα κληρονομήσουν
………………………………………………….
Ξεπλάνεψε τους Σφακιανούς τότε και μάζωξε τους
και πήγαν να πολεμήσουν και εξολοθρεύθηκαν.
Πάτησαν το κάστρο και το χάλασαν
τους φρουρούς του σκότωσαν και το παράτησαν….
Μετά από αυτό οι Τούρκοι στρατιώτες ήλθαν στον Αποκόρωνα και τα Σφακιά, από τα κάστρα της Ρεθύμνης και τον Χανίων.
..μα της φτωχές χωριάτισσες επήγαν και εβρήκαν
Και πήραν τα πράγματα τους , τα σπίτια τους εκάψα
…….
Σκλάβες όλες τις πήρανε και τα παιδιά εφονεύσαν
και τους χωριάτες στα βουνά επήγαν και γύρευαν,
και στα Χανιά τις φέρανε και κλαίγανε οι δόλιες
.ολόγυμνες ξυπόλυτες κι ήτανε δίχως μπόλιες
Ο Καλλέργης με τους άλλους Ενετούς μπήκε στα πλοία του και έφυγε για την Σούδα(το νησάκι).
……τούτα όλα πάθανε οι κακοτυχισμένοι
οι Σφακιανοί απού τονε λιγάκι αναπαημένοι
ΙΝΒ25022009
Επικ. IΝΒ28022021