Αρχές Ιανουαρίου κατά τον Παπαδοπετράκη οι Τούρκοι καταστρέψανε τα χωριά του Οροπεδίου Λασιθίου, έσφαξαν και αιχμαλώτισαν πάνω από 400 Έλληνες.
Ακολούθως κατέβησαν στο Μεραμπέλο και έσφαξαν περίπου 1000 αμάχους.
Το Φεβρουάριο του 1823, σ’ ένα σπήλαιο στη Μίλατο Λασιθίου, είχαν κρυφθεί 2000 άμαχοι με λίγους
οπλοφόρους για 15 ημέρες οι Αιγύπτιοι δεν μπορούσαν να το πατήσουν.
Οι Βουρδουμπάς, Μανουσέλης, Σ. Δεληγιαννάκης και Μανουσογιαννάκης με 300 Σφακιανούς έσπευσαν σε βοήθεια τους, στους Σφακιανούς καπετάνιους προστέθηκε και ‘‘ο τρέχων όπου η πατρίδα είχε ανάγκη‘‘ Τσουδερός με τους Αγιοβασιλειώτες του, όμως η δύναμη του εχθρού είναι μη συγκρίσιμη.
Ο Ρούσος Βουρδουμπάς, προσπάθησε να χτυπήσει τους Τουρκοαιγυπτίους από τα νότα τους, αλλά δεν καταφέρνει να σπάσει τον κλοιό, το μόνο που κέρδισε ήταν ότι κατά τις μάχες κατάφεραν αρκετοί οπλοφόροι να διαφύγουν. Οι λίγοι οπλοφόροι με τα γυναικόπαιδα λόγω της δίψας αναγκάσθηκαν να παραδοθούν. Οι Τούρκοι έριξαν στον γκρεμό τετρακόσιους, έκαψαν 18 ιερείς και τους υπόλοιπους τους πούλησαν για δούλους. Στη Νεάπολη (Νεοχώρι τότε) εκτέθηκαν σε δημοπρασία οι αιχμάλωτοι εκεί έβλεπες άλλος να αγοράζει το ένα μέλος της οικογένειας και άλλος το άλλο.
Η επανάσταση στις ανατολικές επαρχίες ουσιαστικά καταστάληκε λίγοι αγωνιστές έμειναν να περιφέρονται στα όρη.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΚΟΣΙΑΡΧΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΧΟΥΡΔΟΥ
Ο πεντακοσίαρχος Θ. Χούρδος καπετάνιος του Μυλοπόταμου και ο αδελφός του οπλαρχηγός Ρουσάκης, είχαν την δύσκολη αποστολή να πολεμούν τους συνεχώς εξορμούντες από το Ηράκλειο εχθρούς.
Σε μια τέτοια καταδίωξη των Τούρκων στο Καβροχώρι ήλθε σε βοήθεια το ιππικό των αναγκάζοντας τους αγωνιστές σε υποχώρηση. Ο πεντακοσίαρχος έμεινε πίσω με 15 άνδρες του σε ένα ύψωμα για να καθυστερήσει τους ιππείς ώστε να διαφύγει ο κύριος όγκος των αγωνιστών. Ο σκοπός του αγνού πατριώτη επιτεύχθηκε με την θυσία τη δική του και άλλων 15 ηρώων. Οι Τούρκοι επί δύο ημέρες περίφεραν το κεφάλι του στις αγορές του Ηρακλείου.
Ο ήρωας πεντακοσίαρχος ήταν ικανός και ήπιων τόνων γι αυτό και τον υπεραγαπούσαν οι δύσκολοι Μυλοποταμίτες άνδρες του, τον θρήνησαν όπως άξιζε στον αρχηγό τους.
Ο αδελφός του Ρουσάκης αν και άριστος μαχητής ήταν τραχύς στους τρόπους του και δεν τον δέχθηκαν για αρχηγό οι Μυλοποταμίτες.
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ - ΝΕΟΣ ΑΡΜΟΣΤΗΣ Ο ΤΟΜΠΑΖΗΣ.
1 Ιανουαρίου 1823 οι κεφαλές της Κίσσαμου με επιστολή τους προς την Καγκελαρία ζητούν όπλα και βοήθεια για την λευτεριά τους.
Οι πρόκριτοι Κίσσαμου: Από Δρακώνα Μιχαήλ Φορτσάκης, από Καλουδιανά Γεώργιος Κουβαρίτης, από Τοπόλια Ιερομόναχος Αποστολάκης, από Καλάθαινες Γιάννης Δεσποινάκης, από Παλαιόκαστρο Δημήτριος Αρχοντάκης, από Μεσόγεια Ξηρούχης Προεστός, από εννέα χωριά και Σελοράχη Γιάννης Χαρτσούλης, από Αμυγδαλοκέφαλο Αντώνιος Πατιστάκης, από Κούνενη Δασκαλογιάννης, Παπαμανώλης και Αντώνης Μεταξάς, από Έλος Αρχοντογεωργάκης. Η επιστολή στάλθηκε με το Γιαννιό Μενιδάκη με προτροπή να βρει τον Κωνσταντή Τσιάκη(μάλλον ο Τσιάκης ήταν Σφακιά) για να την δώσει στην Καγκελαρία στο Λουτρό.
Η απάντηση στάλθηκε 7 Ιανουαρίου από τα μέλη της Καγκελαρίας Χ. Ι. Πωλιουδάκης, Ανδρέας Κριαράς και Σήφης Βουρδουμπάς και έλεγε ότι θα στείλουν 1000 τουφέκια μέσω θαλάσσης και να τα παραλάβει ο καπετάν Γεωργάκης Δρακονιανός.
ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΡΧΗΓΩΝ
4 Φεβρουαρίου 1823 στην Αγιά Μαρίνα Κυδωνίας οι οπλαρχηγοί έλαβαν απόφαση να ξεκινήσουν εκστρατεία για την απελευθέρωση Κίσσαμου κατά πρώτον και μετά του Σέλινου από τους εχθρούς.
Εκεί συνυπέγραψαν ότι:
α. Tα λάφυρα από τους εχθρούς, θα κλειδώνονται σε ένα σπίτι και θα μοιράζονται μετά στους αγωνιστές.
β. Όποιος κλέβει από τους χριστιανούς θα εκτελείται αμέσως.
γ. Κανένας καπετάνιος δεν θα γράφει χωριά πάνω του.
δ. Η Διοίκηση θα διορίζει τους καπετάνιους ανά απελευθερωμένο χωριό.
Οι υπογράφοντες αρχηγοί: Σφακιανοί πεντακοσίαρχοι, Ρ. Βουρδουμπάς, Πρωτοπαπάς Γεώργιος, παπά Ανδρουλής, παπά Ιωάννης, Π. Μανουσέλης, Εμμανουήλ Πρωτοπαπαδάκης, Σ. Δεληγιαννάκης, Αναγν. Μανουσογιαννάκης, Α. Παναγιωτάκης, Πωλογεωργάκης, Ανδρέας Παναγιωτάκης, Μ. Βαρδουλάκης.
Τριακοσίαρχοι, Π. Παπαπωλάκης, Σ. Κουκουτσάκης, Ν. Βολουδάκης, Ν. Μανουσάκης και ο Αστυνόμος Αναγνώστης Ιερωνυμάκης.
Από τον Άγιο Βασίλειο Γ. Τσουδερός πεντακοσίαρχος, από τον Αποκόρωνα ο Σήφης Κωνσταντουδάκης(Σήφακας), από την Κυδωνία Β. Χάλης.
Ο Ν. Ζερβουδάκης αρχηγός του επικουρικού σώματος πεντακοσίαρχος.
Ο Γενικός Γραμματέας Νεόφυτος Οικονόμος.
Οι Τούρκοι κατά την διάρκεια της προέλασης των Ελλήνων κατέφευγαν στους πύργους των Γριμπιλιανών, Μουλέτας, Χαρβάτας, Βουκολιών, Περβολακίων και Κούμουλη όπου όμως έβρισκαν τραγικό θάνατο.
Αφού ξεκαθάρισαν την επαρχία, άρχισαν την πολιορκία του φρουρίου της Κίσσαμου.
21 Μαΐου 1823 ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ
Ο Αρμοστής Τομπάζης ήλθε στην Κρήτη με πέντε πολεμικά και τρία φορτηγά πλοία καθώς και 600 άνδρες οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ηπειρώτες και βοήθησαν στην πολιορκία της Κίσσαμου.
Οι Τούρκοι με έντιμη συνθήκη που τους πρότεινε ο Αρμοστής δέχθηκαν να αναχωρήσουν με τα όπλα τους για τα Χανιά στις 25 Μαΐου 1823. Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν περίπου 100 άνδρες ενώ σκοτώθηκαν ο Σφακιανός πεντακοσίαρχος Εμμανουήλ Πρωτοπαπαδάκης(Μοράκης) και ο ηγούμενος της μονής Πρέβελη Μελχισεδέκ Τσουδερός. Από τις κακουχίες πέθανε και ο ήρωας πεντακοσίαρχος Σήφακας.
Αρχές Ιουνίου 1823 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΕΛΙΝΟΥ.
Μετά την απελευθέρωση της Κίσσαμου, οι αγωνιστές απελευθέρωσαν ένα ένα τα χωριά του Σέλινου εκτός της Κανδάνου, όπου στο φρούριο της, είχαν μαζευτεί οι Τουρκοκρήτες όλου του Σέλινου με τα γυναικόπαιδα τους και τους θέριζε η πανώλη. Ο Τομπάζης έκανε συμφωνία παράδοσης την οποία δέχθηκαν οι Τούρκοι, με αυτή θα κινούνταν ελεύθερα προς τα Χανιά. Οι Σφακιανοί που με βαριά καρδιά άφησαν τους Τούρκους της Κίσσαμου να πάνε στα Χανιά δεν θα έκαναν το ίδιο με τους Σελινιώτες Τουρκοκρητικούς. Με δεδομένη τη σφαγή στο χωριό Κακοδίκη όπου οι Τούρκοι δεν άφησαν ούτε παιδί ζωντανό, η εκδίκηση για τους συγγενείς και τους φίλους τους ήταν αναπόφευκτη.
6 ή 7 Ιουνίου παρά τις αντιρρήσεις του Αρμοστή στο Σέμπρωνα περικύκλωσαν την πομπή οπλοφόρων και αμάχων και σκότωσαν πάνω από 1000 εχθρούς. Η εικόνα της σφαγής ήταν αληθινά τραγική, εδώ βγήκε το μίσος όλων των χρόνων της σκλαβιάς και των εξευτελισμών. Λάφυρα δεν υπήρξαν και όσοι τόλμησαν να πάρουν το πλήρωσαν με τη ζωή τους λόγω της πανώλης.
Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν 30 αγωνιστές και ο γενναιότατος οπλαρχηγός Πωλιός Μποτωνάκης.
ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
Ενώ δαφνοφορούσαν οι αγωνιστές και ο καθένας κοιτούσε τα οικογενειακά του μαθαίνουν ότι οι Τούρκοι της Ρεθύμνης έχουν στρατοπεδεύσει στον Εβλιγιά έξω από τα τείχη.
15 Ιουλίου 1823, μαζεύτηκαν στα Αγκουσελιανά οι Σ. Δεληγιαννάκης, Μανουσογιαννάκης και Τσουδερός και αποφάσισαν να χτυπήσουν τους έξω των τειχών κατασκηνωμένους, νύκτα, όπως και έκαμαν.
2000 αγωνιστές πυροβολούσαν τους Τούρκους οι οποίοι πάνω στον ύπνο τους άρχισαν να τρέχουν προς τις πύλες. Πολλοί εχθροί αλληλοσκοτώθηκαν γιατί και οι εντός των τειχών τους πυροβολούσαν νομίζοντας τους ως εισβολείς. Η επιδρομή των Ελλήνων έληξε με περίπου 200 νεκρούς από την μεριά των Τούρκων.
22 Ιουνίου 1823 ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΟΝΤΙΚΗ(ΤΟΤΕ ΑΡΚΟΥΔΑΙΝΑ)
Ο αρμοστής Τομπάζης έκανε συνέλευση στο χωριό Αρχοντική Ρεθύμνης με σκοπό:
α. Να ψηφιστούν διάφορα κείμενα για θεσμούς και όργανα καθώς και να καθοριστούν δικαιοδοσίες.
β. Να δουν πως θα αντιμετωπίσουν τον ενισχυμένο Αιγυπτιακό στρατό.
Η αντιπαλότητα μεταξύ Σφακιανών και κατωμεριτών λίγο έλλειψε να δυναμιτίσει την συνέλευση, οι κατωμερίτες ήθελαν θέσεις και προνόμια γιατί νόμιζαν ότι απελευθερώθηκαν.
Ο αρμοστής στο τέλος έδωσε 9 θέσεις στη διοίκηση στους Σφακιανούς και 6 στους κατωμερίτες και ταυτόχρονα με λόγο του, υπενθύμισε στους κατωμερίτες, τους πρότερους αγώνες των Σφακιανών για την λευτεριά.
ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΑΙΓΥΠΤΙΩΝ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ Ο ΧΟΥΣΕΪΝ ΚΑΙ Ο ΒΟΥΡΔΟΥΜΠΑΣ.
Η διχόνοια κάνει τους κατωμερίτες και δεν υπακούν πλέον στους πεντακοσίαρχους Σφακιανούς αλλά στους οπλαρχηγούς των επαρχιών τους. Αυτό θα αποδειχθεί ολέθριο στις επιχειρήσεις μιας και οι οπλαρχηγοί είναι ανίκανοι να μαζέψουν αγωνιστές. Ο Τομπάζης προσπαθεί να μαζέψει στρατό και δεν μπορεί πλέον, δυσαρεστημένος με τους κατωμερίτες άρχισε να τους καθαιρεί από τις θέσεις τους και όρισε αρχιστράτηγο Κρήτης τον Σφακιανό Ρούσο Βουρδουμπά.
Ο νέος στρατηγός Χουσεΐν Βέης με τους 3000 νεοφερμένους στρατιώτες του ανάλαβε δράση.
Ο Βουρδουμπάς που με δυσκολία μάζεψε 3000 αγωνιστές συγκρούεται με 12000 καλά εξοπλισμένους στρατιώτες του Χουσεΐν στη θέση Αμουργέλλες Ηρακλείου, οι Έλληνες παρά τον ηρωισμό τους νικήθηκαν και έχασαν 300 αγωνιστές.
Ο αγώνας στις ανατολικές επαρχίες ουσιαστικά τελείωσε ελάχιστοι έμειναν απροσκύνητοι να περιφέρονται χωρίς αποτέλεσμα στα ορεινά χωριά.
ΣΠΗΛΑΙΟ ΜΕΛΙΔΟΝΙΟΥ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ. ΟΚΤ 1823- ΙΑΝ1824
Στο διάβα του προς τα δυτικά διαμερίσματα ο Χουσεΐν θα πολιορκήσει τον Οκτώβριο του 1823, 370 άμαχους και 30 αγωνιστές στο σπήλαιο του Μελιδονίου, το τέλος δόθηκε μετά τρεις μήνες τον Ιανουάριο του 1824 όταν οι Τούρκοι κατάφεραν να πνίξουν με καπνό όλους εκείνους τους ήρωες.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΚΟΣΙΑΡΧΟΥ ΚΟΥΣΚΟΥΜΠΕ
Ο ήρωας πεντακοσίαρχος Κουσκουμπές θα πέσει σε νυκτερινή συμπλοκή που προήλθε μετά από προδοσία. Το σώμα του από την περιοχή της Βιάννου οι Ανδρακοί το μετέφεραν και το έθαψαν στα Κουφονήσια. Ακόμα ένας πεντακοσίαρχος Σφακιανός έπεσε για τον αγώνα.
10 Δεκεμβρίου 1823
ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ - ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΒΟΥΖΟΜΑΡΚΟΥ
Η Γραμβούσα είναι ένα νησάκι με ένα ισχυρό οχυρό πάνω της. Οι πεντακοσίαρχοι Α. Παναγιωτάκης με τον Βουζομάρκο, ο οπλαρχηγός Μαυράκης, ο Γ. Παπαδάκης με ένα σύνολο 150 ανδρών προσπάθησαν να καταλάβουν με σκάλες το φρούριο της Γραμβούσας. Όμως έγιναν αντιληπτοί και εξοντώθηκαν από την φρουρά. Γύρω στους 90 αγωνιστές χάθηκαν σε αυτή την επιχείρηση, ανάμεσα τους και ο άξιος Σφακιανός πεντακοσίαρχος Βουζομάρκος.