Ανώπολη ή Ανώπολις είναι κτισμένη πάνω στην αρχαία ομώνυμη πόλη, μου έκανε εντύπωση η μεγάλη διασπορά του χωριού που καταλαμβάνει ένα οροπέδιο σχεδόν.
Η μεγάλη αυτή έκταση ίσως δείχνει το μέγεθος της αρχαίας πόλης. Στην απογραφή του 2001 είχε 370 κατοίκους και με το Λουτρό και τα Λιβανιανά αποτελούν δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Σφακίων.
Οι κάτοικοι ως πρωτεργάτες στους απελευθερωτικούς αγώνες θα τιμωρηθούν σκληρά από τους κατακτητές, οι Ενετοί απαγόρευσαν για εκατό χρόνια την ύπαρξη κάθε ζωντανού ανθρώπου ή ζώου στην περιοχή.
Σε πολύ παλιές εποχές, όταν κάποιος διαβάτης περνούσε ένοπλoς από την Ανώπολη, είχε το όπλο ανά χείρας και ελαφρώς στραμένο προς τα κάτω και όχι στον ώμο, σε ένδειξη τιμής προς τους κατοίκους της.
Αργότερα επί Τουρκοκρατίας στην επανάσταση του 1770 θα δώσουν αρχηγό στα Σφακιά τον Ιωάννη Βλάχο ή Δασκαλογιάννη. Ο περήφανος αρχηγός τον Οκτώβριο όταν βλέπει ότι έρχεται ο χειμώνας και όλοι θα χαθούν στα χιονισμένα βουνά μιας και δεν υπάρχει καλύβα όρθια, θα παραδοθεί προσπαθώντας έτσι να σώσει ότι έμψυχο υλικό είχε μείνει στην επαρχία. Ο ηρωικός του θάνατος, τον έγδαραν ζωντανό σε δημόσια θέα, χωρίς να λιποψυχήσει σύμφωνα με μαρτυρίες μουσουλμάνων, θα δείξει στους κατακτητές το μέλλον τους.
Ριζίτικο που αναφέρεται στην καταστροφή της Ανώπολης το 1770.
«Άχι, καήμενη Ανώπολη, που νιαι οι καπετάνιοι,
που `νιαι οι γι αντρωμένοι σου κι οι συβουλάτοροι σου;».
«Μα μένα οι γι αντρωμένοι μου κι οι συβουλάτοροι μου,
η μαύρη γης τσι ρέμπεται κι ο τόπος μου τσ` αρνάται».
Σε ανάμνηση της επανάστασης Δασκαλογιάννη όπως λέγεται σήμερα η επανάσταση του 1770, καθιερώθηκε με το Π.Δ. 59/2006 δημόσια εορτή τοπικής σημασίας για το νομό Χανίων η πρώτη μετά την 17η Ιουνίου Κυριακή.
Άλλο ριζίτικο για την Ανώπολη
<<Τσ` αυγές αυγές θα σηκωθώ `που του βουνού τη ρίζα
να σύρω να ξημερωθώ στου Θοδωρή την κόρδα,
να μου βγορίσουν τα Σφακιά, τα` Ανώπολης ο κάμπος,
να ιδώ πως κάνει πόλεμο ο Δάσκαλος ο Γιάννης,
ν` ακούσω αρμάτω ταραχή>>.
Διέπρεψαν στην Ανώπολη οι ιστορικότατες οικογένειες των Βλάχων με το πεντακοσίαρχο Γ. Τσελεπή Δασκαλάκη που έδωσε τη ζωή του το 1821, των Ζαμπέτιδων, των Παναγιωτάκιδων με τους δύο στρατηγούς τον Αναγνώστη και τον Ανδρέα, όπως και οι Ανδρέας Κριαράς, Πωλιός Χατζηδάκης, Χατζηδονικηφόρος, Ανδρέας Φασουλής(πεντακοσίαρχος του 1821) κ.α.
Η Ανώπολη προ του 1821 είχε 300 οικογένειες ενώ στα μέσα του 19ου αιώνα είχε τις μισές και αν δούμε τις απογραφές το 1821 είχε 1345 άτομα ενώ το 1828 είχαν μείνει 696.
Παλαιότερα οι ιερωμένοι δεν πληρώνονταν από το κράτος αλλά από τους κατοίκους του χωριού όπου ιερουργούσαν μια τέτοια απόδειξη για τον παπά Σαβιολή φαίνεται παρακάτω.
Ο δύσκολος δρόμος από τη Χώρα μέχρι την Ανώπολη ανήκει στο παρελθόν, μιας και έχει διαπλατυνθεί και έχουν τοποθετηθεί στηθαία.
Ο επισκέπτης θα βρει καλές ταβέρνες όπως και ενοικιαζόμενα δωμάτια να μείνει, έχοντας το χωριό σαν ορμητήριο θα μπορέσει να γνωρίσει μια άλλη διαφορετική φυσική Κρήτη.
