Αγιά Ρουμέλη. Παραλιακό χωριό που ευρίσκεται στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς.
Η λέξη προέρχεται από τους Άραβες και έχει την έννοια Ελληνικά νερά ή Ρωμαίικα νερά. Το χωριό είναι κτισμένο κοντά στην αρχαία πόλη Τάρρα.
Αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα μαζί με την Παλαιά Αγία Ρουμέλη και έχει 125 κατοίκους(2001).
Εδώ στα καθαρά νερά του Λυβικού πελάγους θα βρει ο διαβάτης του φαραγγιού της Σαμαριάς
ένα ωραίο μέρος να ξαποστάσει, να διανυκτερεύσει, και να πιεί τσικουδιά με τη νεολαία του χωριού.
Ο Γρ. Παπαδοπετράκης τον 19ο αιώνα μας πληροφορεί
<<αι 35 οικογένειαι του χωριδίου ζώσιν ανέτως από ποίμνια αιγοπροβάτων, μέλισσας,
ξυλείαν(ναυπηγήσιμον και στεγών), εργόχειρα, αλιεία, κυνήγιον αγρίων ζώων και πτηνών.
Έχουσι δε και κηπάρια και υδρομύλους παρά τας όχθας του ποταμού, ως και δένδρα διάφορα.
Οι κάτοικοι ήσαν ανέκαθεν ναυπηγοί, κατασκευάζοντες όλα τα πλοία των Σφακιανών και άλλων.
Προέχει δε ενταύθα, η οικογένεια των Μπατουδιανών >>.
Οι άνδρες του χωριού με την δύναμη του ηρωισμού τους θα πολεμήσουν
τις περιπόλους των Ναζί και αυτό θα το πληρώσουν με την λεηλασία του χωριού τους.
Τα χειρότερα ήλθαν στις 8 Φεβρουαρίου του 1944 όταν με αιφνιδιαστική
επιδρομή οι Ναζί έπιασαν ομήρους 19 κατοίκους, από αυτούς στην μεταφορά τους
θα τους ξεφύγουν οι επτά.
Από τους υπολοίπους έστειλαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οκτώ άνδρες
και από αυτούς θα γυρίσει μόνο ο Ξενοφών Τζάτζιμος.
ΤΙΜΗ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΥΡΙΣΑΝ.
Τζάτζιμος Γιώργης, Τζάτζιμος Θ. Γιώργης, Τζάτζιμος Στρατής,
Σταυρουδάκης Αντώνιος, Σταυρουδάκης Ματθαίος,
Γιανναράκης Γεώργιος, Μάλαμας Γεώργιος.
(Πληρ. από την εγκυκλοπαίδεια των Σφακιών η οποία τις αντλεί από τον Θεολόγο καθηγητή Σήφη Ανδρ.Παπαδόπετρο)
O Σήφης Τζάτζιμος ή Κούκος, λεβέντης και άφθαστος ερμηνευτής των Σφακιανών ή Ριζίτικων τραγουδιών
Από την Αγία Ρουμέλη, έχει τις ρίζες της η ηρωική οικογένεια των Τζάτζιμων,
αναφέρεται στο παρακάτω ριζίτικο ή σφακιανό όπου καταγράφονται οι υπολογίσιμες οικογένειες, μια από τις οποίες είναι και οι Τζάτζιμοι.
1770 μ.Χ.
‘’ Αφουγκραστείτε φίλοι μου και σεις οι καλεσμένοιν
αναθιβάλω τσοι γενιές και τσ’ αναγυρισμένους*.
Αγιά Ρουμέλη Τζάτζιμοι Α - Γιάννη Μιχελάκοι
Οι Βλάχοι στην Ανώπολι χώρα Σφακιώ Στρατίκοι.
Στ’ Ασκύφου Μαυροπάτεροι οι Πατακοί στην Νίμπρο
Δασκαλιανοί στον Πατσιανό στ’ Ασφένδου είν’ οι Μπουρμπάχοι.
Αυτοί ν’ οι γι άντρες τω Σφακιώ οι γι αναγυρισμένοι’’
* Αναγυρισμένος σύμφωνα με το λαογράφο Β. Λαούρδα είναι ο καλόσειρος δηλαδή κάτι αντίστοιχο του αξιότιμου, ή αξιοσέβαστου.
Τζάτζιμοι
Δυό άνδρες από άξιες οικογένειες, αριστερά Βίγλης από τη Σαμαριά και δεξιά Μανωλές από την Αγιά Ρουμέλη.
Το 2009 οι κάτοικοι ασχολούνται
κατά κύριο λόγο με τον τουρισμό
και πολύ λιγότερο με την κτηνοτροφία.
