Πως είδε τα Σφακιά η βαρόνη Ελπίς Μέλαινα.

Ελπίς Μέλαινα είναι το φιλολογικό ψευδώνυμο της βαρόνης Marie Esperance von Schwartz,

βρετανίδας κόρης με ρίζες από τη Γερμανία και την Ελβετία. Η ζωή της πέρασε ανάμεσα σε

διάφορες  πόλεις της Ευρώπης. Ταξίδευσε ανά την Μεσόγειο και έγραψε τις εντυπώσεις της,

τα ταξίδια της στη Κρήτη αλλά και η διαμονή της κράτησαν περίπου είκοσι χρόνια. Ίδρυσε

στα Χανιά τον πρώτο φιλοζωικό σύλλογο όλης της ανατολικής Μεσογείου και δε δίστασε να

έλθει σε ρήξη με την νοοτροπία της Ανατολής. Ως πρόσωπο που της άρεσε η ελευθερία

γνώριζε τον Γαριβάλδη και κάποιοι πιθανολογούν ότι αυτή βοήθησε να έλθει στη Κρήτη σώμα

Γαριβαλδινών ως βοήθεια κατά την επανάσταση 1866-69. Κατηγορήθηκε από τις Τουρκικές

αρχές για βοήθεια των Κρητών επαναστατών το σίγουρο είναι ότι είχε δύο συναντήσεις με τον

ήρωα ηγούμενο της  Μονής Αρκαδίου Γαβριήλ μήνες πριν το ολοκαύτωμα. Μετά από ένα

ταξίδι της στη Σαντορίνη θεωρήθηκε ύποπτη για μεταφορά όπλων αλλά δεν αποδείχτηκε από

την έρευνα.  Το ερειπωμένο αρχοντικό της  βρίσκεται στη Χαλέπα Χανίων δίπλα από το σπίτι

του Βενιζέλου και από ότι έμαθα έχει κριθεί διατηρητέο. Η Ελπίς Μέλαινα ξεκίνησε την

περιοδεία της για να γνωρίσει τα Σφακιά στο τέλος του 1868 ενώ ξεψυχούσε η τριετής

επανάσταση 1866-69 και τα Σφακιά ήταν αγνώριστα. Στη συνέχεια αφήνω την ίδια να μας

διηγηθεί πως είδε την επαρχία.

...Ονόματα μεγάλων ανδρών και ιστορικών τόπων ασκούν μια αδιάψευστη γοητεία. Δεν

προλαβαίνει ο Ευρωπαίος να πατήσει το πόδι του στο νησί του Μίνωα, και η λέξη Σφακιά που

την ακούει να επαναλαμβάνεται με βαρύτητα, τον γεμίζει με περιέργεια. Όπως κάθε

φιλόπατρις λαός έχει το Rutli* του, έτσι και τα Σφακιά, το άσυλο της ελευθερίας, το λίκνο

ηρωικού γένους, η δόξα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, είναι το Rutli  της Κρήτης. Το

μόνο που γνωρίζουν οι Σφακιανοί, είναι η πολεμική τους ιστορία και η αντίσταση κατά του

τουρκικού ζυγού, πράγματα που θεωρούν την πεμπτουσία του πατριωτισμού τους.  Με την

απλή αναφορά της λέξης  Σφακιά, τα μάτια των Κρητικών λάμπουν χαρούμενα όπως ενός

φανατικού χατζή που βλέπει για πρώτη φορά την ιερή Κάαμπα. Κι εμένα με κατέλαβε

σφακιαμανία αμέσως μετά την άφιξη μου: η μεγαλύτερη επιθυμία μου ήταν να γνωρίσω τα

Λευκά Όρη…..

 

Η βαρόνη κινήθηκε έφιππη είχε δε συνοδεία ένα γιατρό και ένα φρουρό.

 

....Όταν φτάσαμε στου Ασκύφου, είχε πέσει η νύκτα. Το γλυκό φως του φεγγαριού δεν

φώτιζε και το οροπέδιο ήταν τυλιγμένο μέσα σε κρύο πέπλο πυκνής ομίχλης. Πιθανώς κατ΄

εντολή  του Σάββα πασά ο ζαπτιές του δε μας οδήγησε σε κάποιο από τα χωριά για να

διανυκτερεύσουμε, αλλά στο τούρκικο στρατόπεδο που ήταν εγκατεστημένο εδώ από την

εποχή της τελευταίας εξέγερσης. Εμένα μου παραχώρησαν την σκηνή ενός αρμένιου

φαρμακοποιού όπου έπρεπε να μοιρασθώ το κρεβάτι με τη σύζυγο του .…..

 

Την επομένη το πρωί ξεκίνησαν για τη Χώρα Σφακίων.

Η ώρα ήταν εννιά όταν όλοι είχαμε ανέβει στα ζώα και η μικρή μας πομπή να πορεύεται στο

στρατιωτικό δρόμο προς Σφακιά. Πραγματικά στρατιωτικός δρόμος με όλη τη σημασία της

λέξης: κατά τη διάρκεια της τριετούς τελευταίας εξέγερσης είχαν ανοίξει δρόμο εδώ για να

περάσουν τα κανόνια, όμως στα ανηφορικά και κατηφορικά σημεία όπου υπάρχουν πολλά

ρήγματα, ο αναβάτης καταβάλλει προσπάθεια για να παραμείνει επάνω στη σέλα και να

συγκρατεί το ζώο για να μην πέσει…….. έτσι κατά τη μία είχαμε φθάσει στους Κομιτάδες. Σε

όλη τη διαδρομή  δεν είδαμε ούτε άνθρωπο ούτε ζώο, περάσαμε δε από έναν μικρό οικισμό,

το καμένο και εγκαταλειμμένο χωριό Νίμπρο. Στη διάρκεια της πρώτης μου παραμονής στην

Κρήτη είχα γνωρίσει στη Χαλέπα την επιφανέστερη οικογένεια  των Κομιτάδων.  Με είχαν

καλέσει συχνά να τους επισκεφθώ, οπότε και σκεφτόμουν να μείνω στο σπίτι τους. Φρούδες

ελπίδες αποδείχθηκαν οι  σκέψεις μου, διότι η κατοικία των Μπιράκιδων είχε ισοπεδωθεί κατά

την τελευταία εξέγερση και η οικογένεια είχε τραπεί σε φυγή. Η προσδοκώμενη φιλοξενία

περιορίσθηκε στη λιγοστή σκιά ενός τοίχου που είχε διασωθεί από την πυρκαγιά και έστεκε

ακόμη.…

 

Θαυμάζοντας τη θέα από το χωριό Κομιτάδες συνεχίζει:

.... Θα ήταν πραγματικά μαγευτική η εικόνα αν η σκέψη των πολεμικών καταστροφών των

τελευταίων χρόνων δεν μας έσφιγγε την καρδιά. Στη διαδρομή Ασκύφου – Κομιτάδες  δεν

είδαμε δένδρα παρά μερικές γρανιτσοβελανιδιές και κόκκινες βελανιδιές, εδώ και εκεί μόνο

κανένα κολοβό κυπαρίσσι ή καμιά χαρουπιά, αλλά ούτε ανθρώπινη κατοικία ούτε ένα πράσινο

φυτό…..τι στην ευχή  του Θεού μας παρακίνησε να περιοδεύσουμε σε ένα τόπο

κατεστραμμένο όπου δεν υπήρχε τροφή και ζωή ούτε για τους ανθρώπους ούτε για τα ζώα.

     Τα Σφακιά ή ότι έχει απομείνει από αυτά είναι κτισμένα ακριβώς δίπλα στην ακτή.              

 Ύστερα από πορεία μιας ώρας είχαμε φθάσει στην υπό ανέγερση οικία του καϊμακάμη επάνω

στο ύψωμα.

Ο κύριος Αξελός, ένας νέος άνδρας που προερχόταν από μία εκ των καλλιτέρων οικογενειών

της Κωνσταντινούπολης και που χρωστούσε το διορισμό του στην εύνοια του Σάββα πασά,

μας υποδέχθηκε πολύ θερμά….. Μαγεία ήταν οι ακτίνες του ηλίου στη δύση του που έπεφταν

πάνω στο Λιβυκό πέλαγος, όμως γύρω μας δεν υπήρχαν παρά ερείπια, αθλιότητα και

καταστροφή. Το δείπνο ήταν βραστό αρνί και σούπα με ρύζι και λεμόνι…..Σε εκείνο πάντως το

συμπόσιο κάναμε την γνωριμία μας με το υπέροχο Σφακιανό τυρί, το φημισμένο σε ολόκληρη

την Ανατολή και γνωστό στο εμπόριο: το ανθοτύρι – ο ανθός του τυριού – και η μυζήθρα –

τυρόγαλα – που μας πρόσφεραν εδώ, είχαν μια έξοχη γεύση και θα τα νοστιμευόταν κάθε

ευρωπαίος καλοφαγάς. Μόνο στα Σφακιά βρίσκει κανείς τέτοια ποιότητα τυροκομικών….. Οι

Σφακιανοί  ασχολούνται με τη καλλιέργεια της γης μόνο στο μέτρο των οικιακών τους

αναγκών, προτιμούν την ελεύθερη ζωή του νομάδα βοσκού από τη ζωή του αγρότη ….

 

 

*  Rutli Περιοχή της νότιας Ελβετίας όπου το 1291μ.Χ. εκπρόσωποι από τα τρία καντόνια

έδωσαν τον όρκο της πρώτης ελβετικής συνομοσπονδίας ενάντια στις επεκτατικές διαθέσεις

των Αψβούργων.

 

 

Από το βιβλίο, Περιηγήσεις στην Κρήτη 1866-69, της Ελπίς Μέλαινα, μετάφραση του βιβλίου

από την Ιωάννα Μυλωνάκη.

 

 

ΙΝΒ27022012