1822
17 Ιανουαρίου 1822 ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΑΡΚΑΔΙΟΥ.
Ο Γετήμ Αλής με εβδομήντα άνδρες είχε καταλάβει το Αρκάδι.
Ο Δεληγιαννάκης, ο Μανουσέλης, ο Πωλογεωργάκης και ο Μαυροθαλασσίτης με τους άνδρες τους
ανακαταλαμβάνουν το Αρκάδι με τέχνασμα. Από τους Τούρκους σώθηκε ένας και οι Σφακιανοί
είχαν 11 νεκρούς ένας των οποίων ήταν και ο Ασφενδιώτης Ι. Δεληγιαννάκης.
26 Ιανουαρίου 1822 ΜΑΧΗ ΣΤΑ ΑΚΟΝΙΑ
(Περιοχή μεταξύ Σακτουρίων - Ακουμίων - Κρύας Βρύσης του Αγίου Βασιλείου)
Ο Γλυμίδ Αλής με δύο χιλιάδες άνδρες βγαίνει από το Ρέθυμνο και στη θέση Ακόνια
συγκρούεται με τους Μανουσέλη, Δεληγιαννάκη και Τσουδερό. Η μάχη διήρκεσε όλη την μέρα,
και έληξε με τον αποκεφαλισμό του Γλυμίδ Αλή, από τον ανδρείο Ανδρέα Μανουσέλη.
<< Εις Σφακιανός εχύθηκεν ωσάν το περιστέρι
Κι έκοψε το κεφάλι του με το δεξιόν του χέρι.
κοψε το κεφάλι του τ΄ Αλή του Γλυμιδάκη
Και το βαλε στο όπλον του ωσάν το μπαΐράκι.
Γλυμίδη το κεφάλι σου που βανε τα τσιτσέκια
Οι Σφακιανοί το στέσασι σημάδι στα τουφέκια
Γιατ΄ έκαψε πολλές καρδιαίς, κι ακόμη ήθελα κάψη
Απού να βγουν τα μάθια του απού θε να σε κλάψη…>>
Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν 14 άνδρες ενώ των εχθρών περισσότεροι από 100.
Ενέργειες στο Μυλοπόταμο
Ο Θ. Χούρδος, με την στήριξη των Μανουσέλη και Δεληγιαννάκη καθώς και των Μαυροθαλασσίτη και Α.Μεληδόνη,
χτύπησαν τους Τούρκους στο Μυλοπόταμο. Οι Έλληνες έχασαν 17 άνδρες ενώ οι εχθροί πάνω από 150.
Ο Αφεντούλης αρχές Φεβρουαρίου μεταφέρει την έδρα του στην Αργυρούπολη.
10 Φεβρουαρίου 1822. Μάχη στην περιοχή Αμπαδιάς - Φουρφουρά
Τέσσερεις χιλιάδες εχθροί από το Ηράκλειο συγκρούονται με τους Έλληνες που προσπαθούν να τους αναχαιτίσουν.
Η μάχη δυστυχώς ήταν υπέρ των εχθρών και άφησε 50 νεκρούς αγωνιστές και
τον πεντακοσίαρχο Χατζή – Γεώργιο Κελαΐδή τραυματία.
10-15 Φεβρουαρίου 1822, ενώ διαρκούσαν οι μάχες γύρω από το όρος Κέδρος, ο πεντακοσίαρχος Μελιδόνης
χωρίς την έγκριση του αρχηγού Ρούσσου Βουρδουμπά κινήθηκε νύκτα και έκλεψε εφόδια από τις αποθήκες στο Βαθειακό.
Ο αρχηγός Βουρδουμπάς επέπληξε τον Μελιδόνη για το κίνδυνο που έθεσε τους άνδρες του, ο δεύτερος
με τα λόγια του έθιξε και αυτός τον αρχηγό. Κουβέντα στη κουβέντα ο Μελιδόνης έπεσε νεκρός από το μαχαίρι του
αρχηγού. Άλλη μια σύναξη αγωνιστών διαλύθηκε.
Τέλη Μαρτίου 1822. ΝΕΑ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΑΝΩΝ ΣΤΟ ΣΕΛΙΝΟ.
Τον ήρωα Γ. Τσελεπή διαδέχθηκε στην αρχηγία Κισσάμου και Σελίνου ο Ανωπολίτης Νικηφόρος Χατζιδάκης
αν και δεν ήθελε, πείσθηκε από την διοίκηση και τον Αφεντούλη.
Ο Χατζιδάκης με 400 άνδρες και τη βοήθεια του Σελινιώτη οπλαρχηγού Τσίσκου με 60 άνδρες κινήθηκε από τα Σφακιά
κατά των Σεληνιωτών Τούρκων. Στο χωριό Αργαστήρι διασκορπίζει τους εχθρούς, όμως όταν ο αρχηγός τους
Καούρης επέστρεψε από την Κάνδανο με πάνω από 1000 άνδρες η κατάσταση άλλαξε και
οι Έλληνες τράπηκαν σε φυγή. Ο ήρωας πεντακοσίαρχος Νικηφόρος Χατζιδάκης θα κυκλωθεί και θα βρει τραγικό θάνατο,
ακόμα 12 ήρωες θα γράψουν τον επίλογο της δεύτερης προσπάθειας για να ελευθερωθεί το Σέλινο.
Ο δεύτερος Σφακιανός πεντακοσίαρχος που πλήρωσε με τη ζωή του την λευτεριά του Σελίνου.
Απρίλιος 1822. ΕΠΙΘΕΣΗ ΓΙΑ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ.
Ανάμεσα στους αγωνιστές υπήρχε και ένας Γάλλος φιλλέληνας, ο λοχαγός Βαλέστρας.
Ο Βαλέστρας έπεισε διοίκηση και καπετάνιους να κυριεύσουν το Ρέθυμνο. Ακολουθούμενος
από ένα σύνολο 3000 αγωνιστών, έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο του, έτσι στις αρχές Απριλίου βρίσκεται κοντά στο Ρέθυμνο.
Σύμφωνα με τον Βαλέστρα, ο Πρωτοπαπαδάκης θα πρόσβαλε τους εχθρούς στο κέντρο της παράταξης και
οπισθοχωρώντας θα έφερε τους εχθρούς μακριά των τειχών, τότε οι Βουρδουμπάς, Μανουσογιαννάκης,
Πωλογεωργάκης και Τσουδερός θα χτυπούσαν από τα αριστερά τους Τούρκους.
Ταυτόχρονα ο Βαλέστρας με το Δεληγιαννάκη και το Μανουσέλη θα προχωρούσαν από τον Κουμπέ (παραλία - παραλία)
να καταλάβουν το Ρέθυμνο αφού θα είχε μείνει με ελάχιστους υπερασπιστές.
Δυστυχώς ο Πρωτοπαπαδάκης δεν κινήθηκε, ενώ δε ο Βαλέστρας είχε προχωρήσει προς το Ρέθυμνο
δέχθηκε την επίθεση του συνόλου των εχθρών. Υπό το βάρος του ιππικού αναγκάσθηκε το τμήμα αυτό να υποχωρήσει
με τρομακτικές απώλειες, έχασαν 125 άνδρες και άλλοι τόσοι πληγώθηκαν. Ο ίδιος ο Βαλέστρας δεν μπορούσε να τρέχει
και τον σήκωσε στην πλάτη του ο γιγαντόσωμος και λεοντόκαρδος Ανδρέας Βούρβαχης, αλλά καταδιωκόμενος από ιππείς,
έκρυψε τον φιλέλληνα σε ένα ρυάκι με θάμνους και μόλις αυτός κατάφερε να σωθεί.
Οι Τούρκοι βρήκαν τον Βαλέστρα και τον κατακρεούργησαν.
Ο Πρωτοπαπαδάκης κατηγορήθηκε από τους άλλους οπλαρχηγούς και αυτός με την σειρά του ομολόγησε ότι
εκτελούσε διαταγές, προφανώς του Αφεντούλη. Η εμφύλια σύγκρουση μεταξύ των αρχηγών αποφεύχθηκε με δυσκολία.
ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΟΥΛΗ
Μέσα Ιουνίου ο Αφεντούλης ανακαλείται στο Λουτρό από την διοίκηση και του ζητείται οικονομικός απολογισμός.
Η σχέση διοίκησης και Αφεντούλη έφθασαν στο χειρότερο σημείο.
28 Μαΐου 1822
ΑΠΟΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ.
Ο σουλτάνος βλέποντας ότι δεν μπορεί να καταστείλει την επανάσταση ζήτησε την βοήθεια
του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου. Ο Μεχμέτ στις 28 Μαΐου 1822 με αρχηγό τον γαμπρό του Χασάν,
αποβιβάζει από 114 πλοία αρκετές χιλιάδες τακτικό στρατό στη Σούδα.
Ο Παναγιωτάκης και ο Σήφακας τους κτυπούν κατά την αποβίβαση σκοτώνοντας αρκετούς εχθρούς.
Ο Χασάν στρατοπέδευσε στο Κλαδισό ποταμό και επιτηρούνταν από τους δύο παραπάνω πεντακοσίαρχους.
12 Ιουνίου οι αγωνιστές νικήθηκαν στα Τσικαλαριά και εγκατέλειψαν την Μαλάξα,
που με τόσες θυσίες είχαν κρατήσει.
Οι αρχηγοί Βουζομάρκος (Μπουζάκης Μάρκος) και Κουσκουμπές ζήτησαν βοήθεια γιατί ο Σερίφ πασάς του Ηρακλείου
βγήκε εκτός των τειχών. Σε βοήθεια του έτρεξαν οι Βουρδουμπάς, Μανουσέλης, Δεληγιαννάκης, Μανουσογιαννάκης,
Χατζή Γεώργιος, Τσουδερός, Πωλογεωργάκης και Κουρμούλης.
Όσο ήταν μαζεμένοι οι αρχηγοί, ο Σερίφ ήταν υπό έλεγχο, στις μάχες αυτές χάθηκαν 18 Σφακιανοί.
Αρχές Ιουλίου
Αρχές Ιουλίου ο Σερίφ κατάφερε να νικήσει τους αγωνιστές και να καταστρέψει τα Ανώγεια.
Εδώ να σημειώσουμε ότι πολλοί ανωγειανοί δεν είχαν όπλα αλλά πολεμούσαν με ραβδιά
που είχαν την ονομασία .
ΜΑΧΗ ΚΡΟΥΣΩΝΑ
18 Ιουλίου 1822
Οι Ανωγεινοί καπετάνιοι με την βοήθεια του Δεληγιαννάκη, παρέσυραν στον Κρουσώνα 370 Τουρκαλβανούς
και τους σφαγιάζουν. Ο Πωλογεωργάκης μιμούμενος τον Τσελεπή έκοψε την ροή του νερού στο Ηράκλειο.
Μετά οι πεντακοσίαρχοι μοιράσθηκαν όπως παρακάτω:
Οι Χούρδος, Κουρμούλης και Ανδρακός έμειναν να επιτηρούν τον Σερίφ πασά.
Οι Μανουσέλης, Δεληγιαννάκης, Μανουσογιαννάκης, Βουρδουμπάς, Τσουδερός, Πωλογεωργάκης,
και Πρωτοπαπαδάκης γύρισαν στις δυτικές επαρχίες.
Οι Κουσκουμπές, Βουζομάρκος, Μανιάς, Ζερβουδάκης, Παναγής και Σπύρος κινήθηκαν προς τις
ανατολικές επαρχίες για να τις ξεσηκώσουν.
20 Ιουλίου 1822. ΜΑΧΗ ΜΑΛΑΞΑΣ
Αποφασίσθηκε από τους Πρωτοπαπαδάκη, Χάλη, Σήφακα και Παναγιωτάκη να εκδιώξουν
από την Μαλάξα τους Τουρκοαιγυπτίους.
Το σχέδιο ήταν να τους χτυπήσουν νύκτα, όπως και έγινε από τον Πρωτοπαπαδάκη.
Δυστυχώς όπως αναφέρει ο Παπαδοπετράκης, οι Χάλης και Σήφακας δεν κινήθηκαν με αποτέλεσμα να σκοτωθεί
ο πεντακοσίαρχος Πρωτοπαπαδάκης με 30 Σφακιανούς και να τραυματιστούν πάνω από 50 άνδρες του.
Προς στιγμήν οι συγγενείς των νεκρών θέλησαν να εκδικηθούν τον Σήφακα αλλά με την παρέμβαση των ψυχραιμότερων
αποφεύχθηκε ο εμφύλιος. Έτσι η Μαλάξα παρέμεινε στα χέρια των εχθρών.
ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΘΕΡΙΣΟΥ ΚΑΙ ΛΑΚΩΝ
1-6 Αυγούστου
Ο Χασάν κυριεύει τα χωριά Θέρισο και Λάκκους παρά την ηρωική αντίσταση 4000 μαχητών υπό τις διαταγές των Μανουσέλη,
Δεληγιαννάκη, Μανουσογιαννάκη, Βουρδουμπά, Τσουδερό, Χάλη, Παναγιωτάκη, Πωλογεωργάκη, Βαρδουλομανούσο και Σήφακα.
Την νύκτα της 6ης Αυγούστου συντεταγμένα οι Τουρκοαιγύπτιοι απαγκιστρώθηκαν από τα ορεινά χωριά της Κυδωνίας.
Ο Χασάν έχασε 500 άνδρες και καταθορυβήθηκε, ενώ οι Έλληνες έχασαν 60 από τους οποίους οι 13 ήταν Σφακιανοί.
ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΧΑΣΑΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ο Χασάν νόμιζε ότι φεύγοντας από τις επαρχίες που συνορεύουν με τα Σφακιά θα ήταν ήσυχος.
Όμως οι αγωνιστές τον παρακολουθούσαν στενά, όταν περνούσε από τον Αλμυρό τον χτύπησε
ο λοχίτης Μανούσος Πρωτοπαπαδάκης ή Μανουσάκης(λεγόταν έτσι ως μικρόσωμος).
Στις 30 Αυγούστου τον πολέμησαν οι Μυλοποταμίτες με το Χούρδο και τον Ανδρακό,
μαζί με τους Ανωγειανούς αρχηγούς, την δε επόμενη ημέρα έπαθε μεγαλύτερη ζημιά στη θέση Σκλαβόκαμπος.
Ταυτόχρονα ο Χασάν αποβίβαζε άνδρες του στις Καλύβες για να χτυπήσουν τον Αποκόρωνα,
ευτυχώς εκεί βρέθηκε ο πεντακοσίαρχος Φασουλής με τους άνδρες του, και τους καταπολέμησε
στην διάρκεια της αποβίβασης τους. Μάλιστα όταν ακουστήκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί και
οι κανονιές από τα πλοία του εχθρού ήλθαν κοντά στο Φασουλή, Αποκορωνιώτες καθώς και Κυδωνιάτες,
η νίκη αυτή ανήκει στους λίγους αυτούς αλλά γενναίους αγωνιστές.
ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ – ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑ.
Οι αρχηγοί με 1100 αγωνιστές αποφάσισαν στο χωριό Πρίνα να καταλάβουν την Ιεράπετρα,
βάση του σχεδίου ο Ζερβονικόλας θα επιτίθετο κατά μέτωπο,ο Βουζομάρκος με το Μανιά από δεξιά
και οι Κουσκουμπές και Ανδρακός από τα αριστερά. Όταν θα έβγαιναν οι Τούρκοι για να καταδιώξουν
τον οπισθοχωρούντα Ζερβονικόλα οι άλλοι τέσσερεις θα τους έβαζαν στην μέση.
Ο Ζερβονικόλας άρχισε να τρέχει προς το φρούριο όμως οι άνδρες του δεν τον ακολούθησαν
αλλά τράπηκαν σε φυγή προς τα βουνά. Οι Τούρκοι από τα τείχη γελούσαν για την άσφαιρη φυγή των επίδοξων
πολεμιστών του φρουρίου. Ο Σφακιανός Μποτονάκης πάνω στην λύπη του έχοντας το τουφέκι του στον ώμο
πλησίασε αμέριμνος το φρούριο, οι Τούρκοι νόμισαν ότι ήταν αγγελιοφόρος.
Εκείνος αφού έφθασε κοντά, σημάδευσε προς το φρούριο και σκότωσε τον φρούραρχο και τραυμάτισε άλλον ένα,
το παλικάρι άφησε εκεί την τελευταία του πνοή. Ο ήρωας Ζερβονικόλας (Νικόλας Ρόκκας) μετά από λίγο
αρρώστησε και πέθανε, ενταφιάστηκε στη Νεάπολη Λασιθίου, την δεκαετία του 1990 τα οστά του μεταφέρθηκαν
στην γενέτειρα του, τη Μάνδρα Αττικής. Ο αγνός πατριώτης από υπηρέτης της κόρης του Δασκαλογιάννη,
με την αξία του έγινε πεντακοσίαρχος, οι Σφακιανοί τον υπολόγιζαν δικό τους άνθρωπο και τον στήριζαν.
Οι άνδρες του χρηματοδοτούνταν από την κόρη του Δασκαλογιάννη.
ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΟ ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ
Ο οπλαρχηγός των Λασιθιωτών Μ. Καζάνης προβλέποντας την εισβολή του Χασάν στο οροπέδιο Λασιθίου
προσπάθησε να ξεσηκώσει όσους περισσότερους άνδρες από τις ανατολικές επαρχίες του νησιού μπορούσε,
ταυτόχρονα πήγε στα Σφακιά να ζητήσει όπλα.
Γνωρίζουμε δύο τουλάχιστον μεταφορές όπλων το 1822 στο Λασίθι, μία από τον πλοίαρχο Ν. Ανδρουλακάκη που είχε
μεταφέρει όπλα στην Ψαρή Φοράδα, και τον Αναγνώστη Ψαρουδάκη που με το πλοίο του είχε μεταφέρει στο Μεραμπέλο
1000 όπλα αρχές Δεκεμβρίου του 1822.
Οκτώβριος του 1822
Σε βοήθεια των Λασιθιωτών από τα Σφακιά, στάλθηκε ο Ρουσάκης Χούρδος με 200 άνδρες.
Ο Χασάν προσπάθησε να ανέβει στο οροπέδιο αλλά κάτω από την πίεση των επαναστατών υποχώρησε.
Ο οπλαρχηγός Παπαδόπετρος από τον Καλλικράτη αφαίρεσε και μια σημαία των εχθρών.
Μπροστά στον κίνδυνο λίγοι Λασιθιώτες, δήλωσαν υποταγή και ο πασάς τους είπε
να του παραδώσουν τον οπλισμό τους για να γίνουν πιστευτοί.
Ο Ρουσάκης Χούρδος συνέλαβε την νύκτα δύο φορτία όπλων να μεταφέρονται προς τον πασά,
εκτέλεσε τους μεταφορείς, και προέτρεψε τον Καζάνη να ερευνήσει τα σπίτια και να πάρει πίσω τα όπλα
από αυτούς που δήλωσαν υποταγή.
Μιά δεύτερη ομάδα από Ρεθεμνιώτες, Αγιοβασιλειώτες και 200 Σφακιανούς με αρχηγούς τους Μανουσέλη,
Δεληγιαννάκη, Μανουσογιαννάκη και Βουρδουμπά έτρεξαν σε βοήθεια του Λασιθίου.
Την ίδια περίοδο προάχθηκε ο οπλαρχηγός Ανδρακός σε πεντακοσίαρχο και διατάχθηκε να παραμένει στο Λασίθι
με τους 70 άνδρες του.
Νοέμβριος του 1822
Ο δρόμος που ακολούθησε ο Χασάν ήταν Πεδιάδα – Βιάννος – Ιεράπετρα – Οροπέδιο Καθαρού και από εκεί χωρίς να γίνει
αντιληπτός εισέβαλε στο Λασίθι καίοντας και καταστρέφοντας. Το δεύτερο φυσικό οχυρό των επαναστατών στη Κρήτη
καταστράφηκε ολοσχερώς.
ΚΑΘΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΟΥΛΗ Ή ΑΦΕΝΤΟΥΛΙΕΦ
15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1822
ο Γενικός Γραμματέας της Καγκελλαρίας Νεόφυτος Οικονόμος και οι Φροντιστές συνέλαβαν
και φυλάκισαν τον Αφεντούλη. Οι κατηγορίες ήταν βαριές,τον κατηγόρησαν για αδράνεια μέχρι και προδοτική διάθεση.