Παπαδόπετρος Γρηγόριος  ή Παπαδοπετράκης (1828 – 1889) Ιστορικός των Σφακίων, Αγωνιστής και Θεολόγος.

Γέννημα και θρέμμα του Καλλικράτη Σφακίων.

Ιερομόναχος της Αγίας Τριάδος Τσαγκαρόλων Χανίων και μετέπειτα  ηγούμενος για αρκετά χρόνια.

Σπούδασε Θεολογία και έγινε επίσκοπος Ιεροσητείας.

Την περίοδο της επανάστασης του 1858 ήταν αρχιμανδρίτης στη μονή Αγίας Τριάδας των Τσαγγαρόλων

στο Ακρωτήρι Χανίων. Ο Βελή Εντίν Πασάς ήξερε ότι για να καταστείλει την επανάσταση έπρεπε

να σταματήσουν οι Σφακιανοί να μάχονται. Έτσι  προσέγγισε τον αρχιμανδρίτη ανώτερος αξιωματούχος του

και του πρόσφερε 300 χρυσές λίρες και ισόβια μισθοδοσία αν έπειθε τους συντοπίτες του

να σταματήσουν την επανάσταση.  Ο Σφακιανός αρχιμανδρίτης αρνήθηκε κατηγορηματικά:

« Ουδέποτε οι Σφακιανοί εργάσθηκαν εναντίων των συμφερόντων ολόκληρης της Κρήτης.

Πως είναι δυνατόν να πιστεύει ο πασάς ότι θα το πράξουν τώρα. Πάρε μαζί σου τις 300 χρυσές λίρες

και πήγαινε στο καλό ».

Αγωνίστηκε στην επανάσταση 1866-69.

Το 1877 έγραψε το έργο του « Ιστορία των Σφακίων » το οποίο εκδόθηκε το 1888 ένα χρόνο πριν το θάνατό του.

Αργότερα τη δεκαετία του 1970 το έργο θα επανεκδοθεί δαπάνη της οικογένειας Βαρδινογιάννη.

Το πόνημα του είναι ένα από τα ελάχιστα γραπτά κείμενα που διασώζουν την ιστορία των Σφακίων. 

ΙΝΒ 22012010

ΓΕΡΩΝΥΜΑΚΗΣ  ΚΑΝΑΚΗΣ Συγγραφέας - Λαογράφος.

Το όνομα και το επίθετο του το γράφω με κεφαλαία γιατί του αξίζει, τίμησε και τιμά τα Σφακιά.

Γεννήθηκε στην κοινότητα Ασφένδου στις 31-12-1926 και διετέλεσε για πολλά χρόνια γραμματέας της κοινότητας.

Έχει συγγράψει πλήθος βιβλίων μέσω των οποίων μαθαίνουμε τα ήθη και τα έθιμα

όχι μόνον των Σφακιών αλλά όλης της Κρήτης.

Έργα του <<Κοινότης Ασφένδου Σφακίων>>, <<Περιπλοκάδια>>, <<η Κρήτη στο πρόσφατο παρελθόν>>, <<Σφακιανή Λαογραφία >> κ.α.

Τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το έργο του <<Περιπλοκάδια>> με Α΄έπαινο και  το βιβλίο του << Μαντιναδοποιημένες παροιμίες τση Κρήτης >> απέσπασε  το Β΄έπαινο.

Το καλοκαίρι του 2008 τον επισκέφθηκα στο Βουβά και τον βρήκα όπως ακριβώς τον βλέπεται στην φωτογραφία, να γράφει ένα ακόμα βιβλίο του.

 Έφυγε από την ζωή  στις 12 Αυγούστου 2022 ο αείμνηστος λαογράφος των Σφακιών.

Η κηδεία του έγινε την επομένη με πλήθος κόσμου να τον συνοδεύει ως την τελευταία του κατοικία στο κοιμητήριο των Νομικιανών.

 Καλό ταξίδι ακριβέ μου φίλε.

 Ιερώνυμος Βουρβαχάκης και Κανάκης Γερωνυμάκης το Καλοκαίρι του 2008 στο σπίτι του Κανάκη στο Βουβά. 

Πάρις Κελαϊδής (1931-2010) Νομικός - Συγγραφέας – Δημοσιογράφος

 Γεννήθηκε το 1931 στο Ρέθυμνο, μεγάλωσε στα Χανιά και έζησε στην Αθήνα.

Διετέλεσε πρόεδρος της Ένωσης Σφακιανών Αθήνας και επίτιμος πρόεδρος  της.

 Διεύθυνε για χρόνια την εφημερίδα «Τα Σφακιά». 

 Η εκκλησία του έχει απονείμει τον τίτλο του « Άρχοντα της Μητρόπολης Λάμπης και Σφακίων».

 Οι κοινότητες της επαρχίας μας τον ανακήρυξαν « Άξιο τέκνο της επαρχίας Σφακίων ».  

Το έργο του είναι τιτάνιο για την επαρχία αν αναλογισθούμε  τον όγκο της εργασίας του

και επίσης δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι πολλές από τις πληροφορίες που κατέγραψε

θα έσβηναν και θα χάνονταν με την πάροδο του χρόνου. 

Μερικά από τα 42 έργα του Π. Κελαϊδή.  

  9.  Ριζίτικα για τα Σφακιά, 2^ος τόμος λαογραφικά (1984)

Κρητικοί εθελοντές στον Μακεδονικό αγώνα 1903-08,

στους απελευθερωτικούς  του 1912-13 και στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα 1914  

τόμοι    Α΄, Β΄και  Γ΄.

28. Εγκυκλοπαίδεια των Σφακίων (2007).

29. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΩΝ. Δύο τόμοι (2009 ). 

Για τον Πάρι Κελαιδή (Του Ανδρέα Αρολιθιανάκη)

Η Κρήτη μαυροφόρεσε και κλαίει για τον Πάρι,

για τω Σφακιών τη λεβεδιά, δικό τση παλικάρι.

Έκαμε πρώτος την αρχή παράδοση να σώσει,

εις την Αθήνα σύλλογο με το να θεμελιώσει.

Και γεγονότα αληθινά έγραφε στα βιβλία,

και όλα ήτανε σωστά χωρίς αμφιβολία.

Τση κρητικής παράδοσης ο Πάρις ήταν στύλος

εκράτα πένα και χαρτί, με κείνα ήταν φίλος.

Το Πάρι μπλιό δε βλέπουνε τα μάτια τα δικά μας,

μα τ΄όνομα παντοτινά θα μείνει στη καρδιά μας.

ΙΝΒ 09122012